Prenatal dönemde sağlık uygulamaları ve cinsel yaşam kalitesinin belirlenmesi

Amaç

Bu çalışmanın amacı prenatal dönemdeki kadınların sağlık uygulamaları ve cinsel yaşam kalitesinin belirlenmesidir.

Yöntem

Haziran–Eylül 2019 arasında Akdeniz bölgesindeki bir devlet hastanesinde kadın hastalıkları ve doğum polikliniğine başvuran, erken doğum tehdidi bulunmayan 312 gebe kadınla yürütüldü. Veri toplamada Tanıtıcı Özellikler Formu, Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği ve Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu uygulandı.

Bulgular

Araştırmada gebelerin %93.6’sının evli olduğu, %69.2’sinin gebeliğinin planlı olduğu ve %54.7’sinin 4 defadan fazla doğum öncesi bakım aldığı saptandı. Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği puan ortalaması 87.55±5.49, Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu puan ortalaması 63.88±5.95 idi. Genç yaşta olan ve 4’ün üzerinde doğum öncesi bakım alan gebelerin sağlık uygulamalarının daha iyi olduğu görüldü. Ayrıca 2. ve 3. trimesterdeki gebelerin, 1. trimesterdekilere göre daha yüksek puan aldığı saptandı.

Sonuç

Çalışmada gebelerin sağlık uygulamaları düşük, cinsel yaşam kalitesi ise orta düzeydedir.

Anahtar Kelimeler

Prenatal dönem, sağlık uygulamaları, cinsel yaşam, hemşire.

Giriş

Gebelik, kadının birçok fizyolojik değişim yaşadığı ve öncelikli bakım verilmesi gereken dönemdir. Anne sağlığını bozan nedenlerin büyük kısmı perinatal ve postnatal dönemlerin normalden sapması ile ilgilidir.[1] Anne ölümlerinin yaklaşık 3/4’ünü gebelikle ilgili önlenebilir nedenler oluşturmaktadır.[1,2] Bu durumda iyi bir doğum öncesi bakımla bu ölümlerin büyük kısmı önlenebilir. Kadın hem gebelikle ilgili vücudunda oluşan değişiklikler hem de prenatal testler, muayeneler hakkında bilgilendirilmeli ve sağlık uygulamaları, prenatal bakım esnasında kazandırılmış olmalıdır. Hemşire, gebeliği ve doğumu etkileyebilecek sağlık uygulamaları konusunda çiftlere doğru ve tam bilgi sağlayarak, gebeye ve eşine eğitim ve danışmanlıkta bulunarak ailenin sağlıklı bir bebeğe sahip olmasına yardım eder.[1] Prenatal sağlık uygulamaları, gebelik sonucunu etkileyen ve gebe, fetüs ve yenidoğanın sağlığını içeren aktiviteler olarak tanımlanabilir. Bu uygulamalar; sigara içmeme, diş bakımı yapma, dengeli beslenme ve uygun kilo alma, alkol ve yasa dışı maddeler kullanmama, gebelik ve doğum hakkında eğitim alma, düzenli egzersiz yapma, riskli cinsel davranışlar ya da diğer enfeksiyon ajanlarına maruz kalmaktan kaçınmak gibi konuları içermektedir.[3]
Prenatal dönemde seksüel istekler ve cinsel ilişki sıklığı gebelik dönemlerine göre değişiklik göstermektedir. Genellikle ilk trimesterde bulantı, kusma, yorgunluk, uykuya yönelim, beden imajında değişiklikler, göğüslerde ağrı, hassasiyet, sık idrar yapma libido azalmasına yol açmaktadır. İkinci trimesterde yakınmalar azalır ve pelvik konjesyon artar. Gebeliğe uyum sağlayan annede cinsel ilişkiye ilgi artar. Son trimesterde ise büyüyen fetüs ve fiziksel yakınmalar libidonun azalmasına neden olabilmektedir. Doğum tarihine yaklaştıkça doğumda ağrı yaşama korkusu, enfeksiyon korkusu ve cinsel ilişkinin anormal bir duruma neden olacağı yönündeki algılar çiftlerin cinsellikleri üzerine etkili olabilmektedir.[1] Çiftlerin cinsellik algısı, kültürel normlar, bilgi yetersizliği, anne babalık fikri, cinselliğe yönelik negatif düşünceler ve bebeğin zarar görebileceği düşüncesi gibi sebepler gebelik döneminde cinsel yaşamda negatif bir etki yapabilmektedir.[4] Çoğu mitlerin aksine, hijyen koşullarının iyi olması ve plasenta previa veya erken membran rüptürü gibi durumlar olmadığında fetüs cinsel ilişkiden zarar görmemektedir. Enfeksiyonlara karşı koruyan mukus plağı ve hava yastığı görevi yapan amnion kesesi de fetüste travmayı önler. Ayrıca cinsel birliktelik sırasında kan akışının artması ve orgazm sırasında ve sonrasında hormonlardaki yükselme, fetüsün sağlığını pozitif yönde etkiler.[5,6] Hemşire doğum öncesi izlemler sırasında çiftleri cinselliğe ilişkin endişeleri konusunda bilgilendirmeli ve bu konuşmaya cesaretlendirmelidir. Eşleri ile güvenli bir iletişim başlatarak endişelerini paylaşmasına olanak sağlamalı, cinsel ilişkinin fetüse zararı olmadığını anlatmalıdır. Ayrıca çiftlere cinselliğin sadece cinsel birleşmeyle sınırlı olmadığı, birbirine olan yakınlıklarını okşama, kucaklama, öpmeyle de ifade edebilecekleri belirtilmelidir.[1]
Bu çalışma prenatal dönemdeki kadınların sağlık uygulamaları ve cinsel yaşam kalitesinin belirlenmesi amacıyla planlanmıştır.

Yöntem

Araştırmanın türü

Bu araştırma tanımlayıcıyı ve kesitsel nitelikte yapılmıştır.

Araştırmanın evreni ve örneklemi

Araştırmanın evrenini Akdeniz bölgesinde bulunan bir devlet hastanesindeki kadın hastalıkları ve doğum polikliniğine başvuran, erken doğum tehdidi bulunmayan tüm gebe kadınlar oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemi ise Haziran–Eylül 2019 arasında kadın hastalıkları ve doğum polikliniğine başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 312 erken doğum tehdidi bulunmayan gebeden oluşmuştur. Çalışmaya katılmayı kabul eden gebeler olasılıksız rastlantısal örnekleme yöntemi ile araştırma kapsamına alınmıştır.

Verilerin toplanması

Veri toplamak amacıyla gebelere tanıtıcı özellikler formu, “Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği” ve “Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu” uygulanmıştır. Çalışmaya okuma yazması olan, Türkçe dili problemi olmayan gebeler kabul edilmiş, erken doğum tehdidi bulunan gebeler kabul edilmemiştir.

Tanıtıcı Özellikler Formu

Araştırmacılar tarafından oluşturulan form gebelerin sosyo-demografik ve obstetrik özelliklerini incelemeyi sağlayan 15 sorudan oluşmaktadır.

Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği (GSUÖ)

2005 yılında Lindgren[3] tarafından geliştirilmiş olup, ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Er[7] tarafından 2006 yılında yapılmıştır. Türkçe geçerlik ve güvenirlik formunda ölçek toplam 33 maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki 1. ile 16. maddeler arası 5’li Likert tipinde “hiçbir zaman, nadiren, ara sıra, sık sık, her zaman” arasında değişen yanıt seçeneklerinden oluşmaktadır. 17. maddeden 33. maddeye kadar olan sorular için 1 ile 5 arasında puanlanan uygun seçenekler verilmiştir. Genel puan tüm maddelerin toplamından elde edilmektedir. Ölçekten elde edilecek puan aralığı 33–165’tir.Yüksek ölçek puanı sağlık uygulamalarının iyi olduğunu göstermektedir. Ölçeğin geçerlilik çalışmasında Cronbach alfa katsayısı 0.74 olarak saptanmıştır.[7] Bu çalışmada Cronbach alfa katsayısı 0.71 olarak belirlenmiştir.

Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu (CYKÖ–K)

Cinsel yaşam kalitesinin ölçülebilmesi amacıyla Symonds ve ark.[8] tarafından 2005 yılında geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Tuğut ve Gölbaşı tarafından 2010 yılında yapılmıştır. CYKÖ– K’nin madde toplam puan güvenirlik katsayısının r=0.32–0.67 arasında değiştiği, Cronbach alfa katsayısının 0.83 olduğu bildirilmiştir. Tuğut ve Gölbaşı[9] tarafından yapılan çalışmada 1 ile 6 arasında puanlama sisteminden yararlanılmıştır. Bu puan sisteminde ölçekten alınabilecek en düşük puan 18 en yüksek puan 108 olmaktadır. Ölçekten alınan puanın 100’e dönüştürülmesi için; (ölçekten alınan ham puan - 18) x 100/90 formülü kullanılmaktadır. Ölçekten alınan puan yükseldikçe cinsel yaşam kalitesinin iyi derecede olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Cronbach alfa katsayısı 0.77 olarak saptanmıştır.

İstatistiksel analiz

Araştırmada elde edilen verilerin değerlendirilmesinde SPSS 20.0 paket programı (SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) kullanılmış olup, yüzde, frekans, tek yönlü ANOVA, bağımsız gruplar t testi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edilmiştir.

Araştırmanın etik yönü

Çalışmanın etik onayı, İstanbul Medipol Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan alınmıştır (Etik Kurulu onay no:10840098-604.01.01-E.19312). Çalışma, Helsinki Bildirgesine uygun olarak gerçekleştirilmiş ve katılımcılardan yazılı ve sözlü onamları alınmıştır.

Bulgular

Araştırmamızda katılımcıların %50.3’ünün 32–38 yaşlarında olduğu, %55.1’inin eğitim düzeyinin ilköğretim ve altı olduğu ve %52.6’sının ilçede ikamet ettiği saptanmıştır. Gebelerin %93.6’sının evli olduğu, %56.4’ünün gelir durumunun orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Gebelerin %69.2’sinin gebeliğinin planlı olduğu, gebelerin yarısının 2. trimesterde olduğu ve %54.7’sinin 4 defadan fazla doğum öncesi bakım aldığı saptanmıştır (Tablo 1).
Tablo 2’de GSUÖ ve CYKÖ–K puan ortalamaları verilmiştir. Gebelerin GSUÖ puan ortalaması 87.55± 5.49, CYKÖ–K puan ortalaması 63.88±5.95’tir.
Tablo 3’te gebelerin tanıtıcı özelliklere göre GSUÖ ve CYKÖ–K puanlarının karşılaştırılması verilmiştir. Buna göre 18–24 yaş grubundaki gebelerin GSUÖ puan ortalaması, diğer yaş gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksektir. Yine doğum öncesi bakım alma sayısı 4 ve üzeri olan gebelerin GSUÖ puan ortalaması, diğer gruplara göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksektir. Gebeliğin 2. ve 3. trimesterinde olan gebelerin CYKÖ–K puan ortalaması, 1. trimestere göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıştır.

Tartışma

Çalışmamızda Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği puan ortalaması 87.55±5.49’dur. Sis Çelik ve Aksoy’un[10] çalışmasında GSUÖ puan ortalaması 114.43±17.90, Özcan ve Kızılkaya Beji’nin[11] çalışmasında 111.76±18.53, Çapık ve ark.’nın[12] çalışmasında 112.64±13.87 olarak bulunmuştur. Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 33, en yüksek puan 165’tir. Buna göre çalışmamızda gebelerin sağlık uygulamaları düşük düzeydedir.
Çalışmamızda 18–24 yaş arasındaki gebelerin GSUÖ puan ortalamasının diğer yaş gruplarına göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Özcan ve Kızılkaya Beji’nin[11] çalışmasında da 15–24 yaş arasındaki gebelerin GSUÖ puan ortalamasının ileri yaşlardaki gebelere göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Sis Çelik ve Aksoy’un[10] çalışmasında ise 25–34 yaş arasında olan gebelerin GSUÖ puan ortalamasının diğer yaş gruplarına göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Genç yaş grubunun gebelikte sağlık uygulamaları hakkında araştırmaya yönelerek bilgi elde ettiği düşünülmüştür.
Tıbbi kontroller gebeliğin başlangıcından sonuna kadar anne ve bebek sağlığı için gerekli uygulamalardır. Doğum öncesi bakımın yeterliliğinin göstergesi, doğum öncesi ziyaretlerin sayısıdır.[11,13] Çalışmamızda 4’ten fazla doğum öncesi bakım alan gebelerin GSUÖ puan ortalaması, 4 ve 4’ten az doğum öncesi bakım alan gebelerin GSUÖ puan ortalamasından anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıştır. Sis Çelik ve Aksoy’un[10] çalışmasında 4’ten fazla doğum öncesi bakım alan gebelerin GSUÖ puan ortalamasının anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıştır.
Çalışmamızda gebelerin CYKÖ–K puan ortalaması 63.88±5.95’dir. Kırıkkaleli’nin[14] çalışmasında gebelerin CYKÖ–K puan ortalaması 81.59±15.95 olarak saptanmıştır. Kırıkkaleli’nin çalışmasında ve yurt dışında yapılan iki çalışmada da kadınların CYKÖ–K puan ortalamalarının bizim çalışmamızdan yüksek olduğu saptanmıştır.[9,15] CYKÖ–K’den alınabilecek en yüksek puan 100 olduğu göz önüne alındığında çalışmamızdaki gebelerin cinsel yaşam kalitesi 63.88±5.95 puanla orta düzeydedir.
Hormonal, anatomik ve fizyolojik değişiklikler, gebelikte cinsel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen faktörler olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu faktörler doğrultusunda gebelik dönemine göre cinsel yanıtlar değişiklik göstermektedir.[14] Kodaz’ın çalışmasında; gebelerin yarıdan fazlasında fiziksel rahatsızlık ve fiziksel değişiklik, yarıya yakınında bulantı ve kusma, üçte birinde memelerinden süt gelmesi ve hassasiyet, yedide birinde dini ve kültürel fikirler ve dörtte üçünde gebenin eşinin verdiği negatif tepkiler nedeniyle cinsel yaşamlarında problem yaşadıkları ve gebelik döneminde cinsel ilişki sıklığının azaldığı ve böylece cinsel yaşam kalitesinin negatif yönde etkilendiği saptanmıştır.[16] Aynı şekilde Galazka ve ark. da gebelik süresince cinsel ilişki ve cinsel aktivitede azalma ve eşin cinsel isteksizliğinde artma olduğunu, özellikle son trimesterdeki primipar gebelerin uyarılma, ıslanma ve orgazmda değişiklikler yaşadıklarını belirtmiştir.[17] Bir başka çalışmada da gebelerin %88.9’unda cinsel istek bozukluğu,%86.9’unda cinsel uyarılma bozukluğu,%42.8’inide vajinal kuruluk, %69.6’sında orgazm bozukluğu ve %48’inde cinsel memnuniyet bozukluğu olduğu tespit edilmiştir.[18] Araştırmamızda gebeliğin 1. trimesterindeki kadınların CYKÖ–K puan ortalamasının 2. ve 3. trimesterindeki kadınların CYKÖ–K puan ortalamasına göre anlamlı düzeyde düşük olduğu saptanmıştır.

Sonuç

Çalışmamızda gebelerin sağlık uygulamaları düşük, cinsel yaşam kalitesi ise orta düzeydedir. Ayrıca genç yaşta olan ve 4’ün üzerinde doğum öncesi bakım alan gebelerin sağlık uygulamalarının daha iyi olduğu görülmüştür. Cinsel yaşam kalitesi yönünden bakıldığında; 2. ve 3. trimesterdeki gebelerin, 1. trimesterdekilere göre daha yüksek puan aldığı saptanmıştır.

Kaynaklar

1. Kızılkaya Beji N, Dişsiz M. Gebelik ve hemşirelik yaklaşımı. In: Kızılkaya Beji N, editor. Kadın sağlığı ve hastalıkları. 2nd ed. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2016. p. 250–97.


2. Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması. 2005 [Internet] Erişim: http://www.hips.hacettepe.edu.tr/uaop_ankara/ozet_rapor.pdf


3. Lindgren K. Testing the health practices in pregnancy questionnaire-II. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2005;34:465–72. [PubMed] [CrossRef] 


4. Gürkan ÖC. Gebelik döneminde cinsellik nasıl etkileniyor? Androloji Bülteni 2007;28:80–5.


5. Quilliam S. Sex during pregnancy: yes, yes, yes! J Fam Plann Reprod Health Care 2010;36:97–8. [PubMed] [CrossRef] 


6. Gibbs RS, Karlan BY, Haney AF, Nygaard I. Danforth’s obstetrik ve jinekoloji (Ayhan A, Trsl.) 10th ed. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri; 2010. p. 1–758.


7. Er S. Gebelikte sağlık uygulamaları ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. MSc thesis, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2006.


8. Symonds T, Boolell M, Quirk F. Development of questionnaire on sexual quality of life in women. J Sex Marital Ther 2005;31:385–97. [PubMed] [CrossRef] 


9. Tuğut N, Gölbaşı Z. Cinsel yaşam kalitesi ölçeği – Kadın Türkçe versiyonunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Cumhuriyet Tıp Dergisi 2010;32:172–80.


10. Sis Çelik A, Aksoy DY. Gebelerin öz bakım gücü ile sağlık uygulamaları düzeylerinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2019;8:111–9.


11. Özcan H, Kızılkaya Beji N. Health practices of pregnant women in Gumushane City Center. Perinatal Journal 2015;23:13–9. [CrossRef] 


12. Çapık A, Sakar T, Ejder Apay S. Gebelikte sağlık uygulamaları ile duygusal zeka arasındaki ilişki. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi 2016;6:75–88.


13. Turan T, Ceylan S, Teyikçi S. Annelerin düzenli prenetal bakım alma durumları ve etkileyen faktörler. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2008;3:157–73.


14. Kırıkkaleli Z. Gebelerin cinsel yaşam kalitesi ve etkileyen faktörler. MSc thesis, Yakın Doğu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Lefkoşa, KKTC, 2015.


15. Maasoumi R, Lamyian M, Montazeri A, Azin SA, Aguilar-Vafaie ME, Hajizadeh E. The sexual quality of life-female (SQOL-F) questionnaire: translation and psychometric properties of the Iranian version. Reprod Health 2013;10:1–6. [PubMed] [CrossRef] 


16. Kodaz ND. Gebelikte cinsel yaşam kalitesi ve ilişkili faktörler. MSc thesis, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2013.


17. Galazka I, Drosdzol-Cop A, Naworska B, Czajkowska M, Skrzypulec-Plinta V. Changes in the sexual function during pregnancy. J Sex Med 2015;12:445–54. [PubMed] [CrossRef] 


18. Tosun Güleroğlu F, Gördeles Beşer N. Evaluation of sexual functions of the pregnant women. J Sex Med 2014;11:146–53. [PubMed] [CrossRef] 

	Dosya / Açıklama
	Tablo 1. Gebelerin tanıtıcı özelliklere göre dağılımı.
	Tablo 2. Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği (GSUÖ) ve Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu (CYKÖ–K) puan ortalamaları.
	Tablo 3. Gebelerin tanıtıcı özelliklere göre Gebelikte Sağlık Uygulamaları Ölçeği ve Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği–Kadın Formu puanlarının karşılaştırılması.