Normal ve riskli gebeliklerde sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi

Amaç

Bu araştırma, normal ve riskli gebeliklerde sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi amacıyla tanımlayıcı tipte planlanmıştır.

Yöntem

Araştırmanın evrenini Konya doğumevinde yüksek riskli gebelik ve normal gebelik polikliniğinde hizmet alan tüm gebe kadınlar oluşturmakta idi. Örneklem büyüklüğü power analizi ile her grup için 71 kişi olarak hesaplandı (toplam n=142). Veri kayıplarını önlemek amacıyla toplamda 145 gebe kadına ulaşıldı. Araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden, 18 yaşından büyük, psikolojik bir rahatsızlığı olmayan, en az ilkokul mezunu olan gebeler alındı. Araştırmada sosyodemografik soru formu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (Health Promoting Lifestyle Profile, HPLP) ölçeği ile veriler toplandı.

Bulgular

Gebelerin HPLP toplam puan ortalaması normal gebelerde 117.27±24.24, riskli gebelerde ise 123.62±25.44 olarak hesaplandı. Normal ve riskli gebeliklerin HPLP toplam puanları arasında anlamlı fark bulunmadı. Ancak ölçeğin alt boyutlarından sağlık sorumluluğu (p=0.047), egzersiz (p=0.031) ve stres yönetiminde (p=0.039) normal ve riskli gebeler arasında anlamlı fark bulundu.

Sonuç

Bu çalışmada gebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler incelenmiştir. Çalışmanın sonucuna göre gebelikte riskli durumların ortaya çıkması ya da önceden var olması gebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranış düzeylerinde farklılık ortaya çıkarmakta ve olumsuz etkilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Riskli gebelik, normal gebelik, sağlıklı yaşam biçimi davranışı.

Giriş

Gebelik ve doğum fizyolojik bir süreçtir. Ancak anksiyete ve kaygılarla dolu bir süreç de olabilir. Gebelikte meydana gelen fizyolojik değişiklikler, sağlık ve hastalık arasındaki çizgiyi daraltır. Bu nedenle her gebelik potansiyel bir risk oluşturur.[1] Gebeliğe adapte olabilmek amacıyla insan vücudu fertilizasyonla başlayan önemli fizyolojik, anatomik ve biyokimyasal değişiklikler geçirir.[2] Gebeliği risk altında olan kadın, fiziksel, emosyonel ve sosyal sorunları olan bir kadındır. Gebeliği riskli hale getiren fizyolojik sorunlar; anne gebe kalmadan önce var olan sorunlar (kalp hastalığı, diyabet, hipertansiyon gibi) olabileceği gibi doğrudan gebelikte ortaya çıkan sorunlar da (preeklampsi, eklampsi, kanama, hipertansiyon gibi) olabilir.[3] Tüm gebelikler risk faktörlerinin olup olmadığı ya da ileride oluşup oluşmayacağı yönünden değerlendirilmelidir. Bazı kadınlarda daha gebeliğin başında, onları yüksek risk kategorisine dahil eden diyabet ya da erken doğum öyküsü gibi risk faktörleri mevcuttur. Mevcut risk faktörleri taşımayan diğer kadınlarda ise normal gebelikle başlayıp, daha sonra membran rüptürü ya da gebeliğin indüklediği hipertansiyon gibi risk faktörleri gelişebilir.[4]
Sağlığın geliştirilmesi, bireyin kendi sağlığını geliştirme ve kendi sağlığı üzerindeki kontrolünü arttırma gücünü kazanması olarak tanımlanmıştır. Hastalıklardan korunmada, erken tanıda bulunmada ve sağlığın sürdürülmesinde sağlığı geliştirici davranışların kullanılması temeldir.[5,6] Pender’e göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları manevi gelişim, sağlık sorumluluğu, egzersiz, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetimidir.[7] Gebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının gelişimi risk durumuna göre değişiklik gösterebilir. Bu araştırma, normal ve riskli gebeliklerde sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi amacıyla tanımlayıcı tipte planlanmıştır.

Yöntem

Araştırmanın evrenini Konya Doğumevinde 1 Ocak 2016- 31 Mayıs 2016 tarihleri arasında Yüksek Riskli Gebelik Servisi ve Gebe Polikliniğinde hizmet alan tüm normal ve riskli gebe kadınlar oluşturmakta idi. Örneklem büyüklüğü G*Power 3.0.10 programı ile bilinen puanı (121.31±21.02) 10 puanlık sapma içinde %80 güçle belirleyecek şekilde her grup için 71 kişi olarak hesaplandı (toplam n=142).[8] Veri kayıplarını önlemek amacıyla toplamda 145 gebe kadına ulaşıldı. Veriler araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme yöntemi ile toplandı. Araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden, 18 yaşından büyük, psikolojik bir rahatsızlığı olmayan, en az ilkokul mezunu olan gebeler alındı. Veriler Sosyodemografik Soru Formu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ölçeği ile toplandı.
Araştırmacılar tarafından bireylerin sosyodemografik özelliklerini değerlendiren 23 soruluk soru formu literatür taraması yapılarak “Sosyodemografik Soru Formu” oluşturuldu.
Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (Health Promoting Lifestyle Profile, HPLP) ölçeği, bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak sağlığı geliştiren davranışlarını ölçmek için Walker, Sechreist ve Pender tarafından 1987 yılında geliştirilmiştir.[9] Ölçeğin derecelendirmesi 4’lü Likert şeklindedir. Hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4) olarak kabul edilmektedir. Ölçeğin tamamı için en düşük puan 48, en yüksek puan 192’dir. Ölçeğin genel puanı HPLP puanını vermektedir. Türkiye’de Esin (1997) tarafından 48 maddelik ilk versiyonu kullanılarak geçerlik ve güvenirliği yapılan ölçeğin alfa değeri 0.91 olarak bulunmuştur. Ölçek kendini gerçekleştirme “Madde 3, 8, 9, 12, 16, 17, 21, 23, 29, 34, 37, 44, 48”, sağlık sorumluluğu “Madde 2, 7, 15, 20, 28, 32, 33, 42, 43, 46”, egzersiz “Madde 4, 13, 22, 30, 38”, beslenme “Madde 1, 5, 14, 19, 26, 35”, kişilerarası destek “Madde 10, 18, 24, 25, 31, 39, 47”, stres yönetimi “Madde 6, 11, 27, 36, 40, 41, 45” alt boyutlarına sahiptir.[10] Çalışmamızda Esin tarafından geçerlik güvenirliği belirlenen 48 maddeden oluşan HPLP ölçeğinin ilk versiyonu kullanıldı.
İstatistiksel analiz için Statistical Package for the Social Sciences (SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) kullanıldı. Çalışmadan elde edilen veriler; sayı, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma ile sunuldu. Verilere normallik analizleri uygulaması sonrası bağımsız gruplarda t testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testleri uygulandı ve p<0.05 anlamlı kabul edildi.

Bulgular

Çalışmadaki gebelerin (n=145) tanımlayıcı özellikleri incelendiğinde; gebelerin güncel yaşı 26.11±5.47 olarak saptandı. Gebelerin ilk evlilik yaşı 20.85±2.92 olup ilk doğum yaşı 22.63±3.33 idi. Gebelerin %49.7’si ortaöğretim mezunu, %84.8’i herhangi bir işte çalışmamış, %69.7’si kentte yaşamakta olup, %84.8’inin sağlık sigortası bulunmaktaydı. Gebelik haftası 33.73±6.38 bulundu. Gebelerin %77.9’unun ailesinin aylık gelir düzeyi orta (gelir gidere denk) seviyede idi. Gebelerin %15.9’unun eşi ile akrabalığı mevcut olup %56.6’sının eşi gebeliği süresince ev işlerinde yardım etmişti. %58.6’sı gebelikle ilgili bir sorun yaşadığında sağlık personeline danışmıştı. Gebelerin tanımlayıcı özellikleri ile HPLP puan ortalamalarının dağılımı Tablo 1’de verilmiştir. Gebelerin HPLP puan ortalamaları ile ekonomik durum ve sosyal güvence durumlarında anlamlı fark vardı (p<0.05). Diğer tanımlayıcı özellikler ile HPLP puanları arasında anlamlı fark yoktu (p>0.05).
Gebelerin gebeliğe ilişkin özellikleri ve HPLP puan ortalamalarına göre dağılımı Tablo 2’de verilmiştir. Gebelerin %15.2’sinin kronik hastalığı vardı. %51’inin ilk gebeliği (primipar) olup, %89’u isteyerek gebe kalmıştı ve %20’sinin abortus/kürtaj öyküsü vardı. Multipar gebelerin (%49.0) %37.9’u normal doğum, %13.1’i ise sezaryen ile doğum yapmıştı. Gebelerin gebelik sayısı, gebeliğin planlanmış olması, abortus/kürtaj öyküsü durumları ile HPLP puanları arasında anlamlı olarak fark bulundu (p<0.05).
Gebelerin HPLP ve alt ölçek puan ortalamaları Tablo 3’de verilmiştir. HPLP toplam puan ortalaması 120.42±24.96 (min.=60, maks.=180) olarak hesaplandı. HPLP ölçeği alt ölçekler puan ortalamaları incelendiğinde en yüksek puan ortalamasının 33.56±7.05 ile “Kendini Gerçekleştirme” alt ölçeğine ait olduğu, en düşük alt ölçek puan ortalamasının ise 10.25±3.68 ile “Egzersiz” alt ölçeğine ait olduğu saptandı. Gebelerin %50.3’ü (n=73) normal gebe iken, %49.7’si (n=72) riskli gebelik tanısı ile serviste yatmakta idi.
Tablo 4’de riskli gebelik servisine kabul edilen gebelerin tanıları yer almaktadır. Gebelerin %33.3’ü erken doğum tehdidi, %12.5’i kanama, %11.1’i erken membran rüptürü, %6.9’u oligohidroamniyoz tanısı, %5.6’sı preeklampsi, %30.6’sı ise diğer nedenler (ablasyo plasenta, plasenta previa, polihidroamniyoz, çoğul gebelik, abortus imminens, enfeksiyon, fetal distres, hiperemezis gravidarum, hipertansiyon, üst solunum yolu enfeksiyonu vb.) ile riskli gebelik servisine kabul edilmişti.
Tablo 5’de normal ve riskli gebelerin HPLP ve alt ölçeklerinin puan ortalamaları karşılaştırılmıştır. Normal ve riskli gebeliklerin HPLP toplam puanları arasında anlamlı fark olmamasına rağmen ölçeğin alt boyutlarından sağlık sorumluluğu, egzersiz ve stres yönetiminde gruplar arasında anlamlı fark bulundu (p<0.05).

Tartışma

Çalışmamızda gebelerin yaş ortalaması 26.11±5.47, gebelerin %49.7’si ortaöğretim mezunu, %84.8’i herhangi bir işte çalışmamış, %69.7’si kentte yaşamaktadır. Gebelerin %77.9’unun ailesinin aylık gelir düzeyi orta (gelir gidere denk) seviyededir. Saydam ve ark. çalışmasında ise gebelerin yaş ortalaması 29.54±6.26, %49.6’sı ilkokul mezunu/ortaokulu bitirmemiş, %84.9’u herhangi bir işte çalışmamış, %64.8’inin büyükşehir/ilde yaşadığı, %72.3’ünün gelir-gider durumlarını “denk” olarak algıladıkları bulunmuştur.[8] Gebelerin gebelik haftası 33.73±6.38’dir. Gebelerin %15.9’unun eşi ile akrabalığı mevcuttur. Bulgularımız literatürde yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir.[8,11] Çalışmamızda gebelerin HPLP puan ortalamaları ile ekonomik durum ve sosyal güvence durumlarında anlamlı fark vardır. Diğer tanımlayıcı özellikler ile HPLP puanları arasında anlamlı fark yoktur. Onat ve Aba’nın çalışmasında gebelerin HPLP puanları ile ekonomik durum arasında fark bulunmuştur. Çalışmamızda gebelerin gebelik sayısı, gebeliğin planlanmış olması, abortus/kürtaj öyküsü durumları ile HPLP puanları arasında anlamlı olarak fark bulunmuştur. Çalışmamızın aksine Onat ve Aba’nın çalışmasında gebeliğin planmış olması ile HPLP puanı arasında fark bulunmamıştır.[11] Gebelerin HPLP toplam puan ortalaması 120.42±24.96 (min.=60, maks.=180) olarak hesaplanmıştır. HPLP ölçeği alt ölçekler puan ortalamaları incelendiğinde en yüksek puan ortalamasının 33.56±7.05 ile “kendini gerçekleştirme” alt ölçeğine ait olduğu, en düşük alt ölçek puan ortalamasının ise 10.25±3.68 ile “egzersiz” alt ölçeğine ait olduğu saptanmıştır. Bu çalışmadaki HPLP ve alt ölçek puan ortalamaları literatürle benzerlik göstermektedir.[8,10–14]
Çalışmamızda normal ve riskli gebeler arasında HPLP ölçeğinin alt boyutlarından sağlık sorumluluğu, egzersiz ve stres yönetiminde anlamlı fark bulunmuştur. Gebelerde riskli durum olduğunda sağlık personelinden bakım alması, fiziksel kısıtlamaların söz konusu olması, bulunduğu durumla baş etmede zorluk yaşaması vb. durumlar söz konusu olabilir. Normal ve riskli gebelerin HPLP ölçeğinin alt boyutlarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur fakat puan ortalamaları arasında büyük farklar bulunmamaktadır. Bu sebeple tespit edilen tüm gebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi gerektiği kanısındayız.

Sonuç

Bu çalışmada gebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler incelenmiştir. Çalışmamızın sonucunda normal ve riskli gebeliklerin HPLP toplam puanları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Ancak ölçeğin alt boyutlarından sağlık sorumluluğu, egzersiz ve stres yönetiminde gruplar arasında anlamlı fark bulunmuştur. Sağlık profesyonellerinin gebeleri sağlığı geliştirici davranışlara teşvik etmede belirgin rolleri vardır. Gebe kadınlar doğum öncesi bakımda kapsamlı değerlendirilmeli, yanlış davranışları tespit edilmelidir. Eğitim programları veya danışmanlık verilerek gebeler ve eşleri sağlığı geliştirici davranışlara teşvik edilmelidir. Genel popülasyonda konuya ilişkin yapılan çok sayıda çalışma mevcuttur ancak gebelikle ilgili sınırlı sayıda çalışma yapılmıştır. Gebe popülasyonu üzerinde yapılan çalışmalar arttırılmalıdır. Bu çalışmanın sonucu doğum öncesi bakım, sağlık profesyonelleri ve maternal/neonatal sağlık politikaları için referans olarak kullanılabilir.

Kaynaklar

1. World Health Organization. Managing complications in pregnancy and childbirth: a guide for midwives and doctors. Geneva: WHO Department of Reproductive Health and Research; 2003.


2. Erdem M. Normal gebelikteki fizyolojik değişiklikler. In: Yamaç K, Gürsoy R, Çakır N, editors. Gebelik ve sistemik hastalıklar. Ankara: Medikal & Nobel Kitabevi; 2002. p. 1–11.


3. Taşkın L. Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği. 10th ed. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2011. p. 227–73.


4. Qeenan JT, Hobbins JC, Spong CY. Yüksek riskli gebeliklerde tanı ve tedavi protokolleri. In: Güner H, editor. 4th ed. Ankara: Atlas Kitapçılık; 2007. p. 3–8.


5. Grace SL, Williams A, Stewart DE, Franche RL. Health-promoting behaviors through pregnancy, maternity leave, and return to work: Effects of role spillover and other correlates. Women Health 2006;43:51–72. [PubMed] [CrossRef] 


6. Ay FA. Mesleki temel kavramlar. In: Ay FA, editor. Sağlık uygulamalarında temel kavramlar ve beceriler. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2013. p. 15.


7. Pender NJ, Barkauskas VH, Hayman L, Rice VH, Anderson ET. Health promotion and disease prevention: toward excellence in nursing practice and education. Nurs Outlook 1992;40:106–12. [PubMed] 


8. Saydam BK, Bozkurt BÖ, Hadımlı AP, Can HÖ, Soğukpınar N. Evaluation of the effects of self care agency on health promoting lifestyle profile in pregnants at high risk. Perinatal Journal 2007;15:131–9.


9. Walker SN, Sechirst KR, Pender NJ. The Health-Promoting Lifestyle Profile: development and psychometric characteristics. Nurs Res 1987;36:76–81. [PubMed] 


10. Esin N. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. Hemşirelik Bülteni 1999;12(45):87–95.


11. Onat G, Aba YA. Health-promoting lifestyles and related factors among pregnant women. Turkish Journal of Public Health 2014;12:69–79.


12. Altıparmak S, Kutlu A. The healthy lifestyle behaviors of 15–49 age group women and affecting factors. TAF Preventive Medicine Bulletin 2009;8:421–6.


13. Yadollahi P, Davazdahemami S, Bromandfar K, Fathizadeh N. The relationship between life style and individual reproductive characteristics of pregnant woman. Iran J Nurs Midwifery Res 2007;12:75–9.


14. Kavlak O, Atan SU, Şirin A, Şen E, Güneri SE, Dağ HY. Pregnant Turkish women with low income: their anxiety, health-promoting lifestyles, and related factors. Int J Nurs Pract 2013;19:507–15. [PubMed] [CrossRef] 

	Dosya / Açıklama
	Tablo 1. Gebelerin tanımlayıcı özellikleri ile HPLP puan ortalamalarının dağılımı.
	Tablo 2. Gebelerin gebeliğe ilişkin özellikleri ile HPLP puan ortalamalarının dağılımı.
	Tablo 3. Gebelerin HPLP ve alt ölçek puanlarının ortalamalarının dağılımı.
	Tablo 4. Riskli gebelerin risk durumlarına göre dağılımı.
	Tablo 5. Normal ve riskli gebelerin HPLP ve alt ölçekleri ile karşılaştırılması.