Gebelerde hepatit B seropozitifliği ve Türk literatürüne bir bakış

Amaç

Türkiye’de yaşayan gebelerde son 20 yıl içindeki hepatit B seropozitiflik oranlarının bölgeler ve yıllara göre seyrinin gösterilmesi, yapılan çalışmalar ışığında güncel durumun değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Yöntem

Türkiye’de yaşayan gebelerde hepatit B seropozitifliğinin araştırıldığı çalışmalar veri tabanları ve literatür taramaları yapılarak incelendi. Bu konuda 1975–2016 yılları arasında yapılmış 64 çalışma tespit edildi. Son 20 yıl içindeki (1996–2016) çalışmalar yayınlandığı yıla göre düzenlendi. Ek olarak kliniğimizde 2012– 2015 yılları arasında doğum yapan kadınların verileri retrospektif olarak incelenerek ulaşılan HBsAg seropozitiflik oranı sonucu belirtildi.

Bulgular

Türkiye’de HBsAg seropozitiflik oranının yayınlanan çalışmalarda %1.2–19.2 arasında olduğu görüldü. Son 20 yılda yapılan çalışmalar incelendiğinde en yüksek oranın %9.3 olduğu, yurt genelinde uygulanan aşılama programının da etkisiyle son 7 yılda yapılan çalışmalarda %6’nın üzerinde bir HBsAg seropozitifliğine rastlanmadığı görüldü. Kliniğimizde yaptığımız çalışmada ise bu oran 4037 gebede %2.16 olarak bulundu.

Sonuç

Türkiye’de antenatal HBsAg taraması, yenidoğanlara rutin hepatit B virüsü aşısı ve HBsAg pozitif annelerden doğan bebeklere uygulanan pasif ve aktif immunizasyon uygulamalarıyla hepatit B virüsünün perinatal bulaşı ile mücadele edilmektedir. Bunlara ek olarak yüksek riskli gruplara da hepatit B aşısı yapılmakta ve tüm bu yöntemlerle gelecek yıllarda hepatit B oranlarının ülkemizde daha da düşmesi beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hepatit B, seropozitivite, gebelik, Türkiye.

Giriş

Hepatit B virüs enfeksiyonu günümüzde hala tüm dünyada önde gelen halk sağlığı problemlerinden biri olarak görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün son verilerine göre dünya genelinde yaklaşık 240 milyon insanın kronik hepatit B enfeksiyonuna maruz olduğu bilinmektedir. Hepatit B sıklığı coğrafi bölgelere göre farklılık göstermektedir ve bu bölgeler yüksek, orta, düşük endemik bölgeler olarak sınıflandırılmaktadır. Türkiye bu sınıflamaya göre orta endemik bölgeler içinde sayılmaktadır.
Hepatit B virüs seropozitifliği hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) ile değerlendirilmektedir ve HBsAg seropozitifliği dünyadaki kadınların geneline bakıldığında yaklaşık %5 oranında görülmekte, bu oran endemik bölgelere göre %0.6 ile %20 arasında değişim göstermektedir.[1]
Hepatit B virüsü (HBV) enfekte kan, tükrük, vajinal/semen gibi vücut sıvıları veya perkütan ya da mukozal temas ile bulaşmaktadır. Bununla birlikte özellikle yüksek endemik bölgelerde perinatal bulaş suçlanmaktadır. HBsAg pozitif anneden bebeğe enfeksiyon bulaşı intrauterin, intrapartum veya postpartum dönemde olabilmektedir. İntrauterin dönemde bulaş nadir izlenmekteyken, enfekte maternal sıvılarla bebeğin temasının gerçekleşebileceği intrapartum veya postpartum dönemde bulaş daha sıktır.
Yapılan çalışmalarda HBV taşıyıcısı anneden perinatal dönemde enfeksiyonun bebeğe bulaşında annedeki hepatit B e antijeni (HBeAg) ve serum HBV DNA seviyelerinin etkili olduğu bulunmuştur.[2] Bir çalışmada HBeAg negatif olan annelerden bulaş riskinin %10–40 olduğu, pozitif olanlarda ise bu riskin %70–90 oranında görüldüğü bildirilmiştir.[3] Ayrıca HBeAg pozitif olan annelerden bulaş olduğunda enfekte olan bebekte hastalığın kronikleşme oranının da arttığı kabul edilmektedir.[4] Doğumla birlikte uygulanan aktif ve pasif immunizasyon sayesinde HBsAg/HbeAg pozitif annelerden doğan bebeklere bulaş riski düşürülmektedir. Ülkemizde de 1998 yılından itibaren tüm yenidoğanlara hepatit B aşısı rutin olarak uygulanmaktadır.
Hepatit B virüsünün perinatal bulaşı günümüzde de önemini koruduğundan, bu makalede gebelerdeki hepatit B virüsü seropozitifliğinin Türkiye’de yapılan çalışmalar ışığında anlatılması, HBsAg seropozitiflik oranının bölgeler ve yıllara göre seyrinin gösterilmesi amaçlandı.

Yöntem

Gebelerde HBV seropozitifliği hakkındaki çalışmalar ULAKBİM Tıp Veritabanı (Türk Tıp Dizini), TürkMedline, Türkiye Atıf Dizini veritabanlarında tarandı. Çalışmalar “hepatit B”, “HBsAg”, “gebe enfeksiyon”, “gebe hepatit B”, “gebe HBsAg” terimleri kullanılarak araştırıldı. Bulunan yayınlar incelenerek diğer çalışmalara ulaşıldı. Türkiye’de yayınlanmış tezler hariç tutulmakla birlikte, tarama süresince ulaşılan tezler literatür açısından incelendi. Bu konuda 1975–2016 yılları arasında yapılmış 64 çalışma tespit edildi. Son 20 yıl içinde (1996–2016) yapılmış çalışmalar yayınlandığı yıla göre düzenlendi (Tablo 1). Ek olarak kliniğimizde 2012–2015 yılları arasında doğum yapan kadınların verilerinin retrospektif olarak incelenerek HBsAg seropozitiflik oranlarının belirlendiği çalışmamızın sonuçları verildi.

Bulgular

Türkiye’de gebe kadınlarda HBsAg seropozitifliğinin incelendiği farklı yıllarda, aynı ve farklı şehirlerde yapılan 60’ın üzerinde çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar HBsAg seropozitifliğinin ülkemizde %1.2–19.2 arasında olduğunu göstermekle birlikte, %19.2 oranının tespit edildiği çalışmanın ardından bu kadar yüksek oranda bir pozitifliğe rastlanmamaktadır. Son 20 yılda yapılan çalışmalar içinde ise en yüksek oranın %9.3 olduğu görülmektedir (Tablo 1). Yurt genelinde uygulanan aşılama programının da etkisiyle son 7 yılda yapılan çalışmalarda bu değerin %6’nın altında olduğu görülmektedir.
Kliniğimizde gebelerde HBsAg seropozitiflik sıklığını araştırdığımız çalışmamızda biz bu oranı 4037 gebede %2.16 olarak bulduk. Çalışmada 2012–2015 yılları arasında kliniğimizde doğumu gerçekleştirilen gebelerin verileri retrospektif olarak incelenmiş, gebelerin %8.22’sinin yabancı uyruklu olduğu, yaş ortalamasının 28.64 (±5.77), ortalama gebelik haftalarının 38.57 (±2.72), gravidalarının 2.51 (±1.44) ve paritelerinin 1.20 (±1.16) olduğu görülmüştür.

Tartışma

Hepatit B virüsü mortalite ile seyreden kronik karaciğer hastalığı, siroz ve hepatosellüler karsinoma sebep olabilen bir ajandır. HBV esas olarak enfekte kan ve vücut sıvıları ile perkütan veya mukozal temas sonucu bulaşmaktadır. Bununla birlikte özellikle endemik bölgelerde hepatit B sıklığında perinatal bulaş suçlanmaktadır. HBV enfeksiyonunun gebelik sonuçları üzerine olumsuz etkilerinin olduğu düşünüldüğünden bu enfeksiyonun varlığı obstetrik açıdan da önem kazanmaktadır. Taşıyıcı anneden bebeğe enfeksiyon bulaşı intrauterin, intrapartum veya postpartum dönemde olabilmektedir. İntrapartum bulaşa cilt sıyrıkları, mukoza penetrasyonu, anne kanının yutulması, plasenta hasarı sonucu fetomaternal kanama gibi nedenlerin rol oynadığı düşünülmektedir.[5]
Literatürde HBV enfeksiyonunun gebelik sonuçları üzerine etkilerini araştıran birçok çalışma bulunmaktadır. Bir çalışmada HBsAg pozitif olan gebelerde preterm doğum oranının kontrol grubundakilere oranla daha yüksek olduğu ve taşıyıcı olan anneler içinde HbeAg pozitif olanlarda gestasyonel diyabetin, preterm doğum ve düşük doğum ağırlığının negatif olduğu olgulara kıyasla daha yüksek oranda görüldüğü bildirilmiştir.[6] Başka bir çalışmada HBsAg seropozitifliğinin antepartum hemoraji ve düşük APGAR skorları ile ilişkili olduğu öne sürülmektedir.[7]
Türkiye’de gebe kadınlarda HBsAg seropozitifliğinin incelendiği farklı yıllarda, aynı ve farklı şehirlerde yapılan 60’ın üzerinde çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar HBsAg seropozitifliğinin ülkemizde %1.2–19.2 arasında olduğunu göstermekle birlikte, Diyarbakır’daki gebeler üzerinde yapılan ve %19.2 oranının tespit edildiği, Turhanoğlu ve ark. tarafından 1987 yılında yayınlanan çalışmanın ardından yayınlanan diğer tüm çalışmalara bakıldığında bu oranda bir pozitifliğe rastlanmamaktadır.[8] Son 20 yılda yapılan çalışmalar (Tablo 1)[9–49] incelendiğinde en yüksek oranın %9.3 olduğu görülmektedir.[26] Yayınlanan çalışmalarda özellikle gebe sayısı çok olanlarda, daha az olanlara göre HBsAg seropozitiflik oranının daha düşük olduğu göze çarpmaktadır. En fazla gebe popülasyonuna sahip olan ilk üç çalışmada HBsAg seropozitifliği %2.1 (90.351 gebe),[24] %3.5 (56.275 gebe)[41] ve %2.1 (11.840 gebe)[37] olarak tespit edilmiştir. %7’nin üzerindeki bir orana rastlanan çalışmalarda ise gebe sayılarının 397, 312 ve 136 olması bu açıdan dikkat çekicidir.[26,12,21] Tablo 1’de derlenen çalışmalarda gözlenen HBsAg seropozitiflik oranları arasındaki farklılığın birçok nedeni olabilir. Bu çalışmaların bazıları üniversite ve eğitim araştırma hastaneleri gibi referans merkezlerinde yapılmışken, kırsal kesim ve ana-çocuk sağlığı merkezlerinde yapılmış olanlar da vardır.[38,13] Bu açıdan bakıldığında referans merkezleri olan kliniklerde yapılan çalışmaların toplum genelini yansıtmayacağı unutulmamalıdır. Oranlar bölgeler ve yıllara göre de farklılık göstermektedir. Son yıllarda genel popülasyonda olduğu gibi gebelerde de HBsAg seropozitiflik oranları düşme eğilimindedir. Yurt genelinde 1998 yılından itibaren uygulanan aşılama programının da etkisiyle son 7 yılda yapılan çalışmalarda %6’nın üzerinde bir HBsAg seropozitifliğine rastlanmamaktadır.
Perinatal bulaşın araştırıldığı çalışmalarda HBsAg seropozitif olan annelerin bebeklerinde kordon kanlarına bakılmış ve bir çalışmada kordon kanında %45 oranında HBsAg seropozitifliğine rastlanırken,[50] başka bir çalışmada hiçbir kordon kanında HBsAg seropozitifliği tespit edilmemiştir.[40] Kuru ve ark.[51] HBsAg seropozitif olan olguların çocuklarıyla birlikte eşlerine de tarama yapmış ve anti-HBs oranını %20’den yüksek olarak bulmuştur. Aynı çalışmada yaş, gebelik sayısı, sosyoekonomik durum, intravenöz enjeksiyon, kan ve kan ürünleri uygulanması açısından seropozitif ve seronegatif olgular arasında istatistiksel anlamda bir farklılık saptanmadığı bildirilmektedir.
Biz de kliniğimizde gebelerde HBsAg seropozitiflik sıklığını araştırdığımız çalışmada bu oranı 4037 gebede %2.16 olarak bulduk. Çalışmada 2012–2015 yılları arasında kliniğimizde doğumu gerçekleştirilen gebelerin verilerini retrospektif olarak inceledik ve gebelerden antenatal rutin olarak alınan periferik kan örneklerinde ELISA yöntemi ile bakılan HBsAg sonuçlarını araştırdık. Gebelerin %8.22’si yabancı uyruklu idi. Çalışmaya dahil edilenlerin yaş ortalaması 28.64 (±5.77), ortalama gebelik haftaları 38.57 (±2.72), gravidaları 2.51 (±1.44) ve pariteleri 1.20 (±1.16) olarak bulundu. Kliniğimizdeki HBsAg seropositiflik oranının son yıllarda İstanbul’da yapılan benzer çalışmalardaki oranlarla uyumlu olduğu görüldü.
HBsAg seropozitifliğinin farklı şehirlerdeki son 20 yıllık zaman içersindeki seyrinin gösterildiği Tablo 1’e bakıldığında, İstanbul’da bu oranın ilk 10 yıl %4’ün biraz üzerinde seyrettiği gözlemlenirken, son 10 yılda %4’ün altına düştüğü görülmektedir. 2014 yılında Doğan ve ark.’nın yayınladıkları çalışmada değerin %1.2’ye kadar düşmesine rağmen,[47] bizim çalışmamızda bu oranın hafif artmış izlenmesinin sebepleri arasında yurt genelinden ve Ortadoğu’dan İstanbul’a göçün giderek artması ve kliniğimizin referans merkezlerden biri olması düşünülmektedir.
Bölgeler arası dağılıma bakıldığında Marmara, Akdeniz/Ege, Doğu Anadolu bölgelerinde gebelerde HBsAg seropozitivitesinde belirgin düşüş olduğu gözlemlenmekte iken, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde oranlar dalgalanma göstermektedir. Buna karşılık Karadeniz bölgesinde son 10 yıl içinde %2.2’den %5.1’e yükselen bir seropozitiflik tespit edilmiştir (Şekil 1). Bu sonuç Karadeniz bölgesindeki artışın sebeplerini inceleyecek yeni çalışmalara ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Sonuç

Endemik bölgelerde perinatal bulaş önemini koruduğundan, bu bölgelerdeki gebelerde HBV’nin araştırılması ve bu enfeksiyona karşı koruyucu önlemlerin alınması gerekli görülmektedir. Türkiye’de antenatal HBsAg taraması, yenidoğanlara rutin HBV aşısı ve HBsAg pozitif annelerden doğan bebeklere uygulanan pasif ve aktif immunizasyon uygulamalarıyla HBV’nin perinatal bulaşı ile mücadele edilmektedir. Bunlara ek olarak yüksek riskli gruplara da HBV aşısı yapılmakta ve tüm bu yöntemlerle gelecek yıllarda hepatit B oranlarının ülkemizde daha da düşmesi beklenmektedir.

Kaynaklar

1. Lee CY, Huang LM, Chang MH, Hsu CY, Wu SJ, Sung JL, et al. The protective efficacy of recombinant hepatitis B vaccine in newborn infants of hepatitis B e antigen-positive-hepatitis B surface antigen carrier mothers. Pediatr Infect Dis J 1991;10:299–303. [PubMed] 


2. Dwivedi M, Misra SP, Misra V, Pandey A, Pant S, Singh R, et al. Seroprevalence of hepatitis B infection during pregnancy and risk of perinatal transmission. Indian J Gastroenterol 2011;30:66–71. [PubMed] [CrossRef] 


3. Kölgelier S, Demir LS, Demir NA, Ozcimen S, Tabak S. Seropositivity of HBsAg and anti-HCV in pregnant women in Adıyaman. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 2012;18:98–101. [CrossRef] 


4. Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB. Nelson textbook of pediatrics. 17th ed. Philadelphia: WB Saunders; 2004. p. 1327–9. 


5. Comella LT, Cunnigham MD, Eyal FG. Infection diseases. Norwalk, CT: Appleton and Lange; 1992. p. 348–9. 


6. Sirilert S, Traisrisilp K, Sirivatanapa P, Tongsong T. Pregnancy outcomes among chronic carriers of hepatitis B virus. Int J Gynaecol Obstet 2014;126:106–10. [PubMed] [CrossRef] 


7. Tse KY, Ho LF, Lao T. The impact of maternal HBsAg carrier status on pregnancy outcomes: a case-control study. J Hepatol 2005;43:771–5. [PubMed] [CrossRef] 


8. Turhanoğlu M, Arıkan E. HBsAg and antibody incidence in different groups in the Southeast Turkey. [Article in Turkish] Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1987;4:28–31. 


9. Çepni İ, Bese T, Çetinkaya M, Gezer A, Altınok T, Aksu F. Prevalence of hepatitis B surface antigen in pregnant women attending to obstetrics and gynecology department. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 1996;2:80–3. 


10. Kuru U, Turan O, Kuru N, Saglam Z, Ceylan Y, Nurluoglu M, Agacfidan A. Prevalence of hepatitis B virus infection in pregnant Turkish women and their families. Eur Clinical Microbiol Infect Dis 1996;15:248–51. [PubMed] [CrossRef] 


11. Kadanalı A, Çelebi S, Aydos SK, Kadanalı S, Ayyıldız A. Perinatal transmission of hepatit B virus in Erzurum. [Article in Turkish] Atatürk Üniversitesi Tıp Dergisi 1997;29:450–2. 


12. Kaleli B, Kaleli İ, Aktan E, Özen N, Akşit F. HBsAg in pregnants and in the cord blood of their infants. [Article in Turkish] Perinatoloji Dergisi 1997;5:42–4. 


13. Akın N, Dilek S, Bilgel N. Screening for hepatitis B virus (HBV) seropositivity among pregnant women in the maternal child health and family planning (MCHFP) center in Bursa (Turkey). [Article in Turkish] Aile Hekimliği Dergisi 1997;1:86–9. 


14. Gül A, Türkdoğan MK, Zeteroğlu S. The prevalance of hepatitis B and hepatitis C in a group of pregnant women. [Article in Turkish] Perinatoloji Dergisi 1998;6:67–9. 


15. Biri A, Kilic G, Bozdayi G, Tezcan S. Prevalence of hepatitis B, hepatitis C and human immunodeficiency viruses during pregnancy. Turkiye Klinikleri Journal of Case Reports 2001;19:100–3. 


16. Aslan G, Ulukanlıgil M, Seyrek A. Seroprevalance of HBsAg, anti-HBs and anti-HCV in Şanlıurfa. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 2001;7:408–11. 


17. Yücel A, Bozdayı G, Turgut I. Serological profile of hepatitits B, hepatitis C and human immunodeficiency viruses among pregnant women. [Article in Turkish] Gazi Medical Journal 2001;12:103–5. 


18. Sağsöz N, Apan T. The rates of tetanus, hepatitis B and Rubella seropositivity in pregnants. [Article in Turkish] Turkiye Klinikleri Journal of Gynecology and Obstetrics 2002;12:52–5. 


19. Karaca Ç, Karaca N, Usta T, Demir K, Kaymakoğlu S, Beşışık F, et al. The frequencies of hepatitis B, C, D virus infection in the pregnant population and the rate of perinatal transmission of hepatitis C virus. [Article in Turkish] Akademik Gastroenteroloji Dergisi 2003;2:122–4. 


20. Yegane Tosun S, Erensoy S, Özacar T, Yücebilgin S, Bilgiç A. The investigation and follow-up of pregnant women and their children for hepatitis virus infections. [Article in Turkish] Türk Mikrobiyol Cemiyeti Dergisi 2003;33:153–9. 


21. Harma M, Harma M, Kafalı H, Güngen N, Demir N. Hepatitis B carrier status of pregnant women and vertical transmission to the newborn. [Article in Turkish] Perinatoloji Dergisi 2003;11:29–32. 


22. Yılmazer M, Altındiş M, Çevrioğlu S, Fenkçi V, Aktepe O, Sırthan E. Toxoplasma, Cytomegalovirus, Rubella, Hepatitis B and Hepatitis C seropositivity rates in pregnant women who live in Afyon region. [Article in Turkish] Kocatepe Tıp Dergisi 2004;5:49–53. 


23. Tekay F, Özbek E. Short communication: hepatitis B, hepatitis C and human immunodeficiency virus seropositivities in women admitted to Sanliurfa Gynecology and Obstetrics Hospital. [Article in Turkish] Mikrobiyol Bult 2006;40:369–73. [PubMed] 


24. Madendağ Y, Çöl Madendağ İ, Çelen Ş, Ünlü S, Danışman N. Seroprevalence of hepatitis B, hepatitis C and HIV at whole obstetric and gynecologic patients who applied our hospital. [Article in Turkish] Turkiye Klinikleri Journal of Gynecology and Obstetrics 2007;17:442–6. 


25. Cakmak B, Yoruk P, Elmas B. Niğde bölgesinde doğum yapan kadınlarda hepatit B seropozitiflik oranı, risk faktörleri ve yenidoğan sonuçları. 6. Ulusal Jinekoloji Obstetrik Kongresi, 14 Mayıs 2008, Antalya. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği Dergisi Kongre Özel Sayısı 2008;5:115–6. 


26. Sirmatel F, Bozkurt AI, Karsligil T, Cakmak A, Geyikli I. Hepatitis B in pregnant women and results of follow up of immunized children whose mothers are hepatitis B surfage antigen positive. [Article in Turkish] Bakırköy Tıp Dergisi (BTDMJB) 2008;4:31–3. 


27. Uyar Y, Cabar C, Balci A. Seroprevalence of hepatitis B virus among pregnant women in northern Turkey. Hepat Mon 2009;9:146–9.
28. Atilgan R, Kavak SB, Celik A. The ratio of hepatitis B and hepatitis C seropositivity in pregnants. [Article in Turkish] Turkiye Klinikleri Journal of Gynecology and Obstetrics 2009;19:34–7. 


29. Dündar Ö, Çelik S, Tütüncü L, Ergür AR, Atay V, Müngen E. The prevalence of hepatitis B, hepatitis C, HIV, toxoplasmosis and rubella among pregmant women delivered in our clinic between 2000 and 2005. [Article in Turkish] Zeynep Kamil Tıp Bülteni 2009;40:1–9. 


30. Kölgelier S, Güler D, Demiraslan H. The prevalence of HBsAg and anti-HCV in pregnant women in Adıyaman. [Article in Turkish] Dicle Tıp Dergisi 2009;36:191–4. [CrossRef] 


31. Api O, Bektas M, Akil A, Api M, Batirel A, Bayer F, et al. Hepatitis B Virus seroprevalence in the pregnant population admitting to an Education and Research Hospital in Istanbul. TJOD Dergisi 2009;6:103–10. 


32. Altinbas S, Erdogan M, Danisman N. The seroprevalences of HBsAg and anti-HCV in pregnant women in Ankara. Arch Gynecol Obstet 2010;281:371. [PubMed] [CrossRef] 


33. Köksaldı Motor V, Evirgen Ö, Aksakal M, İnci M, Önlen Y. Seropositivity of Hepatitis B and Hepatitis C in women who were admitted to Hatay Maternity and Children’s Hospital. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 2010;16:53–6. 


34. Akdemir N, Bilir C, Akarsu S, Gürsoy AY. Hepatitis B and Hepatitis C seroprevalence follow up and awareness rates of pregnant; Ankara-Kecioren Region. [Article in Turkish] Ortadoğu Tıp Dergisi 2010;1:22–5. 


35. Karlıdağ GE. HBsAg seroprevalence in pregnant women admitted to a hospital in centrum Elazig. [Article in Turkish] Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi 2011;25:111–3. 


36. Coşkun Eİ, Dinçgez B, Koyucu RG, Ayanoglu YT, Ender Yumru A. The incidence of HBsAg, anti-HBs and anti-HCV in pregnant women. Perinatal Journal 2011;19:71–5. [CrossRef] 


37. Araz NC, Dikensoy E. Seroprevalence of hepatitis B among pregnant women in Southern Turkey. J Pak Med Assos 2011;61:176–7. [PubMed] 


38. Gönen İ. The frequency of HBV and HCV in pregnant women in rural areas. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 2011;17:66–8. 


39. Varol FG, Sayın NC, Soysüren S. Seroprevalance of toxoplasma gondii antibodies in antenatal population of Trakya region. Journal of Turkish Society of Obstetrics and Gynecology 2011;8:93–9. [CrossRef] 


40. Deveci Ö, Yula E, Özer TT, Tekin A, Kurkut B, Durmaz S. Investigation of intrauterine transmission of hepatitis B virus to children from HBsAg-positive pregnant women. J Microbiol Infect Dis 2011;1:14–6. [CrossRef] 


41. Cicek AC, Duygu F, Inakci IH. Hepatitis B and hepatitis C seropositivities in women admitted to gynecology and obstetrics hospital in Şanlıurfa city: a 3-year evaluation. [Article in Turkish] Viral Hepatitis Journal 2012;18:15–8. [CrossRef] 


42. Çakmak B, Karataş A. Sero-positivity ratios of hepatitis B and C in pregnant women living in Kocaeli region. [Article in Turkish] Selçuk Tıp Dergisi 2012;28:80–2. 


43. Yıldız B, Bucaktepe PGE, Yıldız İ, Kara İH. The ratio of HBsAg and antiHCV seropozitivity in pregnant and other patients admitted to department of obstetrics and gynecology and their relationships with the other risk factors. [Article in Turkish] Konuralp Tıp Dergisi 2012;4(3):27–34. 


44. Ozlu T, Tas T, Mengeloglu FZ, Kocoglu E, Donmez ME. Frequency of HBsAg, anti-HCV and anti-HIV in pregnant women and/or patients with gynecologic diseases in tertiary hospital. [Article in Turkish] J Clin Exp Invest 2013;4:166–70. [CrossRef] 


45. Balık G, Üstüner I, Kağıtçı M, Ural ÜM, Tekin YB, Şentürk Ş, et al. HBsAg, AntiHBs and Anti-HCV seroprevalance in pregnant women living in Rize region. [Article in Turkish] Dicle Tıp Dergisi 2013;40:254–7. [CrossRef] 


46. Koruk İ, Koruk ST, Demir C, Şeyhanoğlu AS, Kara B. HbsAg seropositivity and other related factors among pregnant women in crowded living conditions in a health district where seasonal farmworkers live in Şanlıurfa. [Article in Turkish] Turk J Public Health 2013;11:149–59. 


47. Dogan K, Guraslan H, Ozel G, Aydan Z, Yasar L. Seroprevalence rates of toxoplasma gondii, rubella, cytomegalovirus, syphilis, and hepatitis B, seroprevalences rate in the pregnant population in Istanbul. [Article in Turkish] Türkiye Parazitoloji Dergisi 2014;38:228–33. [CrossRef] 


48. Özcan Dağ Z, Gül S, Işık Y, Tulmaç ÖB, Şimşek Y. Hepatitis B and hepatitis C seropositivity rates in pregnants who live in Kırıkkale region. [Article in Turkish] Bozok Tıp Dergisi 2015;5(3):1–4. 


49. Aynıoğlu A, Aynıoğlu Ö, Akar T, Aydın M, Altunok ES. HBsAg, anti-HBs and anti-HCV seropositivity rates among pregnant women attending a University Hospital in Zonguldak. Viral Hepatitis Journal 2015;21:31–4. [CrossRef] 


50. Olgun N, Dirik E, Kavukçu S, Şaşmaz E, Bahar H, Güner S, Okuyan M. İzmir yöresinde HBV’nin perinatal geçiş sıklığı. İnfeksiyon Dergisi 1991;5:117–20. [PubMed] [CrossRef] 


51. Kuru Ü, Turan Ö, Ceylan Y, Nurluoğlu M, Önür C, Ağaçfidan A, Biçici D ve ark. Incidence of HBsAg positivity in pregnancy. [Article in Turkish] Klimik Dergisi 1992;5:83–6. [PubMed] [CrossRef] 

	Dosya / Açıklama
	Tablo 1. Son 20 yıl içinde Türkiye’de gebelerde HBsAg seropozitifliği hakkında yapılan çalışmalar.
	Şekil 1. Son 20 yıl içinde gebelerde HBsAg seropozitifliğinin bölgeler ve yıllara göre dağılımı.