Amaç
Bu çalışmada nifedipin, magnezyum sülfat, ritodrin ve indometasin'in sıçan uterus şeritlerinde oksitosin ile uyarılan kontraktil yanıtlar üzerine olan tokolitik etkilerin karşılaştarmayı amaçladık.
Yöntem
Deneyden 24 saat önce 6-8 haftalık dişi VVİstar-albino sıçanlarda 0.1 mg/kg dozunda dietilstilbestrol intramüsküler olarak yapıldı. Elde edilen uterus şeritleri üzerine in vitro ortamda oksitosin uyarısıyla kontraktil yanıtlar oluşturuldu. Nifedipin, manezyum sülfat, ritodrin ve indometasin'in oluşan kontraktil yanıtın amplitüd ve frekansını azaltıcı etkileri araştırıldı.
Bulgular
oluşturulan ritmik kontraksiyonlar 7ug/ml Nifedipin ile tamamen kayboldu. Kontraksiyonların amplitüdü %100'den 3.5 ug/ml ve 7um/ml Nifedipin uygulandığında sırasıyla %37.5±2.05 ve %31.8±3.77 değerine düştü (p<0.05). Sıçan uterus şeritleri 20 ug/ml Ritodrin ile inkübe edildiğinde kontraksiyonların sayısı 18±1.4'ten 12.25±0.56'ya düşerken, amplitüd %100'den %58.28± 696'ya düştü (p<0.001). Magnezyum sülfat 6.6 mEg/L derişiminde kontraksiyonların sayısı 16.22±0.72'den 12.50±0.73'e (p<0.05), amplitüd ise %100'den %69.85±4.66'ya düştü (p<0.001). Sıçan uterus şeritleri 5 ug/ml indometasin ile inkübe edildiğinde kontraksiyon sayısı 15.8±0.55'ten 15.4±0.63'e, amplitüd ise %100'den %99.11±1.08'e düştü ve bu fark anlamsızdı.
Sonuç
Nifedipin'in 7ug/ml konsantrasyonda sıçan uterus şeritleri üzerin en etkili tokolitik ilaç olduğunu gördük. Etkinlik bakımından bunu sırasıyla 3.5 ug/ml nifedipin, 20 ug/ml ritodrin, 15 mEg/L magnezyum sülfat ve 6.6 mEg/L magnezyum sülfat izledi. Bu sonuçlar doğrultusunda Nifedipin ve Ritodrin'in tokolitik amaçla kullanılabileceği görüşündeyiz.
Anahtar Kelimeler
indometasin, magnezyum sülfat, nifedipin, ritodrin, tokoliz.
Giriş
Gelişmiş toplumlarda perinatal morbidite ve mortalitenin en önemli nedeni preterm doğumlardır (1). Majör anomaliler hariç tutulduğunda perinatal mortalitelerin %75'inden preterm doğumlar sorumludur (2). Günümüzde preterm doğumları engellemek amacıyla birçok tokolitik ilaç kullanılmaktadır. Fakat hiçbiri tam etkili değildir (3).
Çalışmamızda tokolitik amaçlı kullanılan ilaçlardan Ritodrin (Pre-Par amp Eczacıbaşı), Nifdipin (Nidi-lat Kapsül Doğu İlaç), Magnezyum sülfat (Merck) ve İndometasin'in (Sigma) sıçan uterusunda Oksitosin (Postuitrin-N amp. İ.E) ile uyarılan konfeksiyonların frekansı ve amplitüdü üzerindeki etkilerini in vitro ortamda karşılaştırmayı amaçladık.
Yöntem
Hamile olmayan, 6-8 haftalık, wistar albino, dişi sıçanlara (200-220 g.), hormonal durumlarında standardizasyonu sağlamak amacıyla, 24 saat önce intramüsküler olarak 0.1 mg/kg dozunda etanolde çözünmüş dietilstilbestrol (Östrogeinn amp. İ.E) enjeksiyonu yapıldı.Deney günü ratlar eter enestezizi altında arteria carotis'leri kanatılarak sakrifiye edildiler. Karın boşluu önden longitudinal bir insizyonla açıldı. Bi-hornikal uterus belirgin bir şekilde görüldükten sonra çevre dokulardan dikkatle disseke edilerek yerinden çıkarıldı ve soğutulmuş Tyrode solüsyonu içine alındı. Burada çevre dokularından ve yağ dokusundan temizlenen doku horizontal olarak her iki uterus boynuzu ikiye bölünerek en fazla dört parçaya bölündü. Tüp şekilnde 1.5-2 cm uzunluğunda uterus şeritleri elde edildi. Myometrial doku örnekleri içinde Tyrode solüsyonu bulunan, 37°C'a kadar ısıtılmış ve devamlı olarak %95 O2 + % 5CO2 karışımı ile havalandırılan 10 ml'lik organ banyosuna yerleştirildi. Diğer doku parçaları 4°C'ta en fazla 5 saat süreyle saklandı. Her bir uterus şeritli bir kez kullanıldı ve her bir sıçandan elde edilen uterus önreklerinde tokolitik ilaçlar bir kez denendi. Tyrode solüsyonunun içeriğinde (ınmol/1): NaCI 137, KCI 2.7, CaCI2 1.8, MgCI 1.1, NaH2PO4 0.42, NAHCO3 11.9 ve glukoz 5.5 bulunmaktaydı.
750 mg'lık istirahat gerilimi uygulanan doku şeritlerinin ortama adepte olabilmeleri için 30 dakika beklendi ve 10 dakikada bir organ banyosu içindeki solüsyon değştirilerek doku yıkandı. Doku örnekleri ortama adepte olduktan sonra banyo içeğine 1 mU/ml derişiminde oksitosin ilave edildi. 10 dakika süreyle kontrol yanıtlar elde edildi. Oksitosinin sıçan uterus şeritlerine uyardığı kontraktil yanıtların amplitüd ve frekansı izotonik olarak bir kimografa kaydedildi. Bu periyodun sonunda doku şeritleri 5 dakika içinde 3 kez yıkandı ve ortama bir tokolitik ilaç ilave edildi. 10 dakikalık bir inkübasyondan sonra tokolitik ilacın varlığında 1 mU/ml derişiminde oksitosin tekrar organ banyosuna katıldı ve tokolitik ilaç tarafından etkilenmiş myometrial doku şeritlerinin oksitosin ile indüklenen yanıtlar 10 dakika süreyle kaydedildi. Kullanılan tokolitik ilaçların organ banyosundaki derişimi insan için elde edilen maksimal etkili plazma konsantrasyonuna uygun olarak seçildi. Ritodrin'in far-mokokineği karışık olduğu için ritodrinin maksimal etkili konsantrasyonu tamin edildi. Nufedipin'in ise plazmadaki serbest oranı gözönüne alınarak organ banyosundaki deşimi belirlendi.
Sıçan myometrial doku şeritlerinde tokolitik ilaçlar tarafından etkilenmiş oksitosin ile indüklenen kontraktil yanıtların amplitüd ve frekansı aynı dokunun kontrol yanıtlarının amplitüd ve frekansı ile kıyaslandı. Sonuçlar yapılan deneylerin ortalama ± S.D değeri şeklinde ifade edildi. Yapılan ölçümler arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını anlamak için eşleştirilmiş student's t- testi veya ANVA kullanıldı p<0.05 olduğunda ortalama değerler arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğuna karar verildi.
Bulgular
30 dakikalık adaptasyon periyodundan sonra sıçan uterus şeritlerinin bazılarında spontan ritmik kasılmalar gezlendiği halde bir kısmında bu kasılmalar gözlemlendi. Ortalama 1 mU/ml oksitosin ilavesinden sonra bütün doku örneklerinde ritmik kasılmalar gözlendi. Sıçan uterus şeritleri 3.5ug/ml derişiminde nifedipin ile niküme edildikten sonra 1 mu/ml oksitosin ile uyarıldığında 9 preperattan sadece ikisinde zayıf bir ritmik kasılma görüldü diğer 7 uterus şeritinde ritmik kasılma gözlenmedi. 7 ug/ml nifedipin kullanıldığında ise oksitosin ile indüklenen ritmik kasılmalar tamamen kayboldu. Bu nedenle nifedipinin oksitosin ile indüklenen ritmik kasılmaları ortadan kaldırdığına karar verildi. Kontrol kasılmaların amplitüdü %100 olarak bul edildiinde 3-5 ug/ml ve 7 ug/ml nifedipin uygulaması ile kasılmaların amplitüdü sırasıyla %37.57 ± 2.03 ve %31.83 ± 3.77'ye düştü (n=7) (p<0.05). Nifedipin uygulaması ritmik kontraktil akti-viteyi önlediği halde düşük amplitüdlü tonik bir kasılmanın meydana gelmesine engel olmadı. Ancak lOug/ml ve 50 ug/ml derişiminde nifedipin kullanıldığında sıçan uterus şeritleri oksitosine herhangi bir kontraktil yanıt vermedi (bulgular gösterilmedi). Bu da uterus dokusunda oksitosin ile indüklenen kasılmaların ekstraselüler kalsiyuma bağlı olduğunu göstermektedir.
Sıçan uterus şeritleri 20 ug/ml ritodrin ile inküme edildiğinde oksitosin ile indüklenen 10 dakikadaki ritmik konfeksiyonların sayısı 18±1.4'ten 12.25 ± 0.56'ya düşerken (n=8) (p<0.005), konfeksiyonların amplitüdü %100'den %58.28 ± 6.96'ya düştü (n=7) (pO.001).
Organ banyosuna Tyrode solüsyonu içindeki magnezyum iyonu da göz önüne alınarak ug/L deri-şiminde Mg** verecek şekilde magnezyum sülfat ilave edildiğinde oksitosin ile uyarılan 10 dakikadaki ritmik kasılmaların sayısı l6.22±0.72'den 14.50 ±1.02'ye düşerken (n=8) (p<0.05) kasılmaların amplitüdü %100'den %91.34±1.45'e düştü (n=7) (p<0.05). Mg" için plazmadaki toksik doz sınırı olan 15 mEq/L derişimi elde edildiğinde ise 10 dakikadaki ritmik kasılmaların sayısı l6.22±0.72'den 12.50±0.73'e düşerken (n=8) (p<0.05), kasılmaların amplitüdü %100'den %69.85±4.66'ya düştü (n=7) (p<0.05)
Sıçan uterus şeritleri 5 ug/ml derişiminde indome-tasin ile 10 dakika inkübe edildikten sonra 1 mU/ml oksitosin ile 10 dakika inkübe edildikten sonra 1 mU/ml oksitosin ile 10 dakika süreyle uyarıldığında ise elde edilen kasılmaların sayısı sırasıyla 15.8±0.55 ve 15.4±0.63 olarak elde edilirken kasılmaların amplitüdü ise sırasıyla %100 ve %99.11±1.08 olarak gözlendi. Veriler arasında fark bulunmadığı tespit edildi (n=10) (p>0.05). Bu gözlem bize oksitosin ile indük-lenen rat uterus konfeksiyonlarında prostaglandinle-rin rolünün bulunmadığı izlenimi vermektedir.
Kullanılan ilaçların ve ilaç derişimlerin oksitosin ile indüklenen uterus kontraksiyonlarının frekansı üzerine olan etkileri kıyaslandığında en güçlü ilacın 7ug/ml ve 3.5ug/ml derişimdeki nifedipin olduğu ve nifdipini sırasıyla 20 ug/ml ritodrin, 15 mEg/L magnezyum sülfat ve 6.6 k,eg/L magnezyum sülfatın izlediği saptandı (pO.OOl) (Tablo 1-2).
Tokolitik ilaçların oksitosin ile indüklenen sıçan uterusu kontraksiyonlarının amplitüdü üzerine etkileri kıyaslandığında en etkiliden en az etkiliye doğru sıralamanın 7 ug/ml nifedipin, 3-5 ug/ml nifedipin, 20 ug/ml ritodrin, 15 mEq/L magnezyum sülfat ve 6.6 mEq/L magnezyum sülfat şeklinde olduğu gözlendi (pO.OOl) (Tablo 3).
Tartışma
Günümüze kadar yapılan birçok klinik çalışmada tokolitik etkili ilaçların etkili karşılaştırılmıştır (4,7). Biz de çalışmamızda tokolitik etkili ilaçların etkilerini hastaların klinik durumlarından etkilenmeden in vitro ortamda karşılaştırmayı amaçladık.
Tokolitik amaçla kullanılan ilaçlardan magnezyum sülfatın majör endikasyonu eklamptik ve ağır preek-lamptik kadınlarda konvulsiyonları engellemektedir. Magnezyum sülfat, uterus düz kasında hücre içi serbest kalsiyum iyonu konsantrasyonunu azaltarak myozin hafif zincirinin fosforilasyonunu inhibe eder. Bu nedenle tokoliz amacıyla da kullanılmaktadır (8). Magnezyum sülfat4ın intravenöz 4 gr yükleme ve daha sonra 2 gr/saat dozunda devamlı İ.V. infazyonla verildiğinde erken doğum eylemin durdurucu etkisi olduğu gösterilmiştir. (9,10). Wattmorse ve arkadaşları yaptıkları deneysel çalışmada, gebe koyunları preterm dönemde oksitosin ile uyarmışlar ve preterm doğumu önlemede magnezyum sülfatın nontoksik dozlarda etkili olmadığını göstermişlerdir (11). Yine yapılmış olan iki ayrı klinik çalışmada magnezyum sülfat 4 gr yükleme dozu ve 2 gr/saat idame dozunda uygulanmış ve etkileri ritodrin ve plasebo karşılaştırılmıştır. Magnezyum sülfatın plazma konsantrasyonu 5.5 mEq/L'de tutulmuştur ve bu tedavinin preterm doğum tedavisinde başarılı olmadığı gösterilmiştir (12,13).
In vitro ortamda insan uterusundan alınan şeritler üzerinde yapılan bir çalışmada ritodrin, nifedipin ve magnezyum sülfat'in etkileri karşılaştırılmış ve ritodrin ve nifedipinin tokolitik etkileri magnezyum sülfat4tan daha güçlü bulunmuştur (14). Biz çalışmamızda magnezyum sülfatı 6.6 mEq/L ve 15 mEq/L konsantrasyonlarında uyguladık ve her iki konsantrasyonda da magnezyum sülfatın rat uterus şeritlerinde oksitosin ile uyarılmış kontraksiyonların frekansını ve amplitüdünü azaltıcı etkisinin nifedipin ve ritodrin'in etkisinden daha az olduğunu saptadır (p<0.001).
Ritodrin nispeten selektif bir (32 adrenerjik reseptör agonistidir. Klasik olarak (31 ve (32 olmak üzere iki tür b reseptör mevcuttur, (31 reseptörler dominant olarak kalp ve barsakta, (32 reseptörler ise dominant olarak myometrium, kan damarları ve bronşiollerden bulunur. (32 mimetik bir ilaç uterus geşemesini myo-metrial hücreden siklik adenozin monofosfat konsantrasyonunun artırması vesakorplazmik retikuluma kalsiyum girişini artırmasıyla gerçekleştirir. Bu etkili hücre içi serbest kalsiyum konsantrasyonunu düşürüp myometrial hücrenin kontraktil aktivitesini azaltır. (15).
Klinik çalışmalarda ritodrin preterm doğumu engellemek amacıyla kullanılmış ve başarılı bulunmuştur. (7,16). Ayrıca in vitro çalışmada insan uterusun-dan alınan şeritlerde ridotrin'in tokolitik etkisi nifedipin ve magnezyum sülfat ile karşılaştırıldığında, nife-dipine benzer ve magnezyum sülfattan daha etkili bulunmuştur. (14). Yine Bird ve arkadaşlarının yaptıkları in vitro çalışmada intraselüler etkileri b-mimetik etkili ilaçlara benzeyen bir ilaç olan aminofilin gebe insan myometriyuma üzerinde oluşturulan kontraksi-yonları engellemede başarılı bulunmuştur (17). Bizim çalışmamızda da in vitro ortamda ritodrinin oksitosin ile uyarılmış ra uterus şeritlerinin konfeksiyonlarınım frekans ve amplitüdünü azaltmada etkili olduğu fakat bu etkisinin nifedipinden daha az olduğu gözlendi (pO.001).
Nifedipin kalsiyum kanallarını bloke eden bir ilaçtır. Myometrium dahil tüm düz kaslardaki kasılma si-toplazma içindeki serbest kalsiyum ile ilişkilidir. Kalsiyum kanal blokerleri arteriollerdeki düz kasları da etkilediklerinden dolayı koroner arter hastalıkları ve hipertansiyon tedavisinde de kullanırlar [3l.Sadece ve arkadaşları(14)
in vitro ortamda nifedipinni tokolitik etkisini ritodrin ile benzer olarak bulmuşlar,Bird ve arkadaşları(17)ise in vitro olarak yaptıkları çalışmada nifedipinin tokolitik bir ilaç olarak kullanılabileceğini göstermişlerdir.Biz in vitro ortamda nifedipinin sıçan uterus konfeksiyonlarının frekansını ve amplitüdünü azaltıcı etkinin ritordin, magnezyum sülfat ve indometasin'in etkilerinden daha güçlü olduğunu gözledik (pO.001).Ulmasten ve arkadaşları 1980 yılında ilk olarak nifedipin ile klinik bir çalışma yapmışlar ve nifedipin tedavisinin preterm doğumu en az 3 gün ertelediğini, ciddi maternal ve fetal yan etkilerinin olmadığını göstermişlerdir (18).Nifedipin'in ritodrin ile karşılaştırıldığı klinik çalışmalarda nifedipin'in totolitik etkisinin ritodrin'in etkilerine göre daha fazla olduğu gösterilmiştir.(19, 20).
İndometasin prostaglandin sentezini dolayısıyla hedef organlarda prostaglandinlerin etkilerini inhibe eden bir ilaçtır. Prostaglandinlerin sentezini inhibe eden ilaçların fetus üzerine duktus arteriozusun etken yapmabı, nekrotizan enterokolit ve intrakranial kanama gibi olumsuz yan etkileri mevcuttur ve bu yan etkilerinden dolayı tokoliz amacıyla yaygın olarak kullanılmaları sınırlanmaktadır (21).
Panter ve arkadaşları indometasin ve beta-agonist-lerinin tokolitik etkilerini karşılaştıran bir çalışmada indometasinin ritodrin kadar etkili olduğunu göstermişler fakat indometasinin yan etkilerini değerlendirecek daha fazla çalışmalar yapılması gerektiğini bildirilmişlerdir (22).
İn vitro ortamda prostaglandin F2a ve oksitosin ile uyarılmış rat uterus konfeksiyonlarının prostaglandin sentez inhibitörü olan naproksen ile değiştirilemediği ancak naproksen'in pontan konfeksiyonların frekansını azallttığı gösterilmişdir(23).Biz de bu çalışmamızda oksitosin ile uyarılan rat uterus konfeksiyonlarından indometasinin istatistiksel olarak anlamlı bir etkisinin bulunmadığını gözlemledir (p<0.05).
Sonuç
Sonuç olarak, preterm doğumu önlemek için günümüzde kullanılan ilaçların etkileri hala tatışmalıdır. İdeal olan ilaç doğum zamanını istenildiği kadar uzatabilen, maternal ve fetal yan etkileri en az olan ilaçtır. Otokoliz amaçlı kullanılan ilaçların doğum zamanı geciktirmedeki etkileri servikal bishop skoru, enfeksiyon varlığı, uterin anomali gibi hastanın klinik durumun etkileyen faktörlere de bağlıdır. Biz çalışmamızda, in vitro ortamda tokoliz başarısını etkileyebilen klinik durumlar hariç tutulduğunda, konfeksiyonların frekans ve amplitüdünü azaltmada en etkili ilacın nifedipin ve ondan sonda da ritodrin olduğunu gözlemledik. Bu bulgular ve literattür bilgilerinin ışığında tokoliz için uygun hasta seçildiği zaman nifedipin'in ve ritodrin'in preterm doğumda doğum süresini uzatabileceği kanısına vardık.
Kaynaklar
1.Creasy RK. Preterm labor. in: Eden RD, Boehm F. Asses-ment and çare of the fetus: physiological, clinical and me-dicolegal principles. Norkwalk, Connecticut. Appleton-Lan-ge, 617-30, 1990.
2.Fuchs I. Prevention of prematurity. Am J Obstet Gynecol 126: 809-20, 1976.
3.Preterm birth. in: Cunningham FG, macDonald FC, Gant NF, Leveno KJ, Gilstrap LC, Hankins GDV, Clark SI. Eds.): Williams Obstretics, Appleton & Lange, USA 20th Edition. Pp: 797-826, 1997.
4.Beall MH, Edgar BW, Paul RH, Smith-Wallace T.A compari-son of ritodrine, terbutaline, and magnesium sulfate for the suppression of preterm labor. Am J Obstet Gynecol 1530 854-9, 1985.
5.Hollander Di, Nagey DA, Pupkin MJ. Magnesium sulfate and ritorine hydrochloride: A randomized comparison. Am J Obstet Gynecol 156: 631-7, 1987.
6.Wilkins IA, Lynch I, Mehalek KE, Berkowitz GS, Berkowitz RL. Efficacy and side effects of magnesium sulfate and ritodrine as tocolytic agents. Am J Obstet Gynecol 159: 685-9, 1988.
7.Meyer WR, Randall HW, Graves WL. Nifedipine versus ritorine for supressing preterm labor. J Reprod Me. 35: 649-53, 1990.
8.Popper LD, Batra SL, Akerlund M. The effect of magnesium on clacium uptake and contractility in human myomet-rium. Gynecol obstet Invest 28: 78-81, 1989.
9.Steer CM, Petrie RH. Comparison of magnesium sulfate and alcohol for the prevention of prematüre labor. Am J obstet Gynecol 129: 1, 1977.
10.Elliot JP. Magnesium sulfate as a tocolytic agent. Am J Obstet Gynecol 147: 277, 1983.
11.Watt-Morse ML, Caritis SN, Kridgen PL. Magnesium sulfate is a poor inhibitor of oxytocin-induced contractility in preg-nant sheep. J Matem. Fetal Med. 4: 139, 1995.
12.Cotton DB, Strassner HT, Hill LM, Schifrin BS, Paul RH. Comparison between magnesium sulfate, terbutaline and a plasebo for nihibition of preterm labor. A randomized study. J Reprod Med. 29: 92, 1984.
13.Cox SM, Sherman ML, Leveno KJ. Radomized investigation of magnesium sulfate for prevention of preterm birth. Am J Obstet Gynecol 163: 767, 1990
14.Saade GR, Taksin O, Belfort Ma, Erturan B, moise KJ, in vit-ro comparison of four tocolytic agents alone and in combi-nation. Obstet Gynecol 840 374, 1994.
15.Americam Collge of Obstretricians and Gynecologists. Preterm labor. Technical Buletin no 206, June 1995.
16.Merkatz İR, Peter JB, Barden TP. Ritodrine hydrochloride: A betamimetic agent for use in preterm labor, 2. Evdience of efficacy. Obstet Gynecol 56: 7, 1980.
17.Bird LM, Anderson NC, Chandler ML, Young RC. The effects of aminophylline and nifedipine on contractility of isolated pergnant human myometrium. Am J Obstet Gynecol 157: 171-7, 1987.
18.Ulmsten U, Andersson K-E, Wingerup L. treatment of prematüre labor with the calcum antagonists nifedipine. Arch Gynecol 229: 1, 1980.
19.Childress CH, Katz WL. Nifedipine and its indications in obstetrics and gynecology. Obstet Gynecol 830 6l6, 1994.
20.Paptsonis DNM, van Gejin HP, Bleker OP, Lange FM, Ader HJ, Dekker GA, Tocolytic efficacy of nifedipine ersus ritodrine: Results of a randomized trial. Am J Obstet Gynecol 174; 306, 1996.
21.Nortor ME, Merrill J, Cooper BAB, Clyman RI. Neonatal compliacitons after the administration of indomethacin for bpeterm labor. N Eng J Med 329; 1602, 1993.
22.Panter K, Tan B, Hannah M. indomethacin vs b-mimetics for the tocolysis of preterm labor: Obstet Gynecol 174: 466, 1996.
23.Modzelewski P, szamatowicz J, Laudoski T, Moniuszkoja-koniuk J, akerlund M. The influence of lead ions on uteri-ne activity in the rat. Int Gynecol Obstet 32: 173, 1990.
|
Dosya / Açıklama |
|
Tablo 1. Tokolitik İlaçların 10 Dakikadaki Ritmik Kasılma Sayısını Azalmadaki Etkilerinin Varyans Analizi ile Karşılaştırılması |
|
Tablo 2 Tokolitik İlaçların Kontraksiyon Frekansını azaltıcı Etkilerinin Yüzde Olarak Varyans Analizi ile Karşılaştırılması |
|
Tablo 3 Tokolitik Etkili İlaçların Kontralksiyon Amplitüdünü Azaltıcı Etkilerinin (100 üzerinden ) Varyans Analizi ile Karşılaştırılması |