Ara

Bu bölümde sistem içerisindeki makaleler arasında arama yapabilirsiniz.

Dergi Kimliği

Online ISSN
1305-3132

Yayın Dönemi
1993 - 2021

Editor-in-Chief
​Cihat Şen, ​Nicola Volpe

Editors
Daniel Rolnik, Mar Gil, Murat Yayla, Oluş Api

Gebelerde tetanoz immünizasyonu: Maternal değerlendirme, tetanoz aşılama durumu ve aşılama oranını etkileyen faktörler

Gökçe Turan, Gülnur Kul

Künye

Gebelerde tetanoz immünizasyonu: Maternal değerlendirme, tetanoz aşılama durumu ve aşılama oranını etkileyen faktörler. Perinatoloji Dergisi 2019;27(3):137-142 DOI: 10.2399/prn.19.0273003

Yazar Bilgileri

Gökçe Turan1,
Gülnur Kul2

  1. Kırıkhan Devlet Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, Hatay
  2. Kırıkhan Devlet Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Hatay
Yazışma Adresi

Gökçe Turan, Kırıkhan Devlet Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, Hatay, [email protected]

Yayın Geçmişi

Gönderilme Tarihi: 20 Ekim 2019

Kabul Edilme Tarihi: 09 Aralık 2019

Erken Baskı Tarihi: 09 Aralık 2019

Çıkar Çakışması

Çıkar Çakışması: Çıkar çakışması bulunmadığı belirtilmiştir.

Amaç
Bu çalışmada hastanemize başvuran gebelerin tetanoz aşısı hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem
Bu kesitsel çalışmada, Ocak 2019 ve Temmuz 2019 ayları arasında kliniğimize başvuran gebeler dahil edildi. Tüm katılımcılara gebelikte tetanoz aşısı oranlarını, gebelerin tetanoz aşısı hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarını değerlendiren bir anket uygulandı.
Bulgular
Çalışmaya toplam 227 gebe dahil edildi. Hastaların ortalama yaşları 29.5±6.12 bulunurken ortalama gebelik haftası 30.79±7.49 saptandı. Daha önceki gebeliğinde tetanoz aşısı yaptırmayan 46 (%12.6) hastanın 24’ünün (%52.1) ise aşının bebeğine zararlı olduğunu düşündüğü için aşı yaptırmadığı tespit edildi. Ayrıca daha önceki gebeliğinde aşı yaptırmadığını belirten 46 hastanın 2’sinin ise takip eden doktorunun aşıya karşı olduğu saptandı. 172 (%75.7) hastanın tetanoz aşısı yaptırması gerektiğini aile hekimi hemşiresinden öğrendiği tespit edildi. Tetanoz aşısı olması gerektiğini kadın hastalıkları ve doğum uzmanından öğrenen hasta sayısı ise sadece 2 (%0.8) idi. Bu gebeliğinde tetanoz aşısı olan/olacak hasta sayısı 177 (%77.9) olarak bulunurken 47 (%20.7) hasta ise aşıyı yaptırıp yaptırmama konusunda kararsızdı. Ayrıca 200 (%88.1) hastanın tetanoz aşısının gebelikte yan etkisi olmadığını bildiği tespit edildi.
Sonuç
Aşılanmanın önündeki en büyük hasta kaynaklı engel, hastaların aşının bebeklerine zararlı olabileceğini düşünmeleri, aşı hakkındaki bilgi eksiklikleridir. Sağlık çalışanları kaynaklı en büyük engel ise hastalara aşı hakkında yeterli bilgi verilmemesi ve aşının gerekliliğinin yeteri kadar anlatılmaması ve özellikle kadın doğum hekimleri tarafından tetanoz aşısının sadece birinci basamak sağlık kuruluşlarının sorumluğunda gibi algılanmasıdır.
Anahtar Kelimeler

Gebelik, aşı, aşılama, tetanoz, bağışıklama.

Giriş
Gebelik dönemi aşılamaları erişkin bağışıklama uygulamalarının önemli bir parçasıdır. Gebelikte oluşan fizyolojik değişiklikler nedeni ile maternal enfeksiyonlar ve bunlara bağlı komplikasyonlar, normal popülasyona göre daha şiddetli ve tehlikelidir.[1] Maternal bağışıklama ile preterm doğumlar, düşük doğum ağırlığı ve intrauterin gelişme geriliği (IUGR) olasılıkları azalmaktadır.[2] Fetüs konjenital malformasyonlardan, nörolojik hastalıklardan ve enfeksiyonlardan maternal yolla korunmakta ve anneden geçen antikorlarla yenidoğanın ilk 6 ayını sağlıklı geçirebilmektedir.[2] Yapılan çalışmalar, bu etkinin aşının direkt koruyucu etkisinden ziyade, annenin ateşli hastalıktan korunması sonucu olduğunu belirtmektedir.[3]
Maternal ve neonatal tetanoz (MNT), gebelikte maternal aşılanma yoluyla önlenebilir bir hastalıktır.[4,5] Fakat gelişmekte olan ülkelerde gebelerin aşılanmaması ve non-steril koşullarda doğum yapmaları nedeniyle günümüzde hala çok önemli bir sağlık sorunudur.[6] Geçtiğimiz yıllarda gebelikte yapılan aşılara yoğun ve artan bir ilgi gösterilmiş ve gözlemsel çalışmalar, gebelikte yapılan aşılamanın sadece maternal değil, aynı zamanda fetüs için de güvenli ve etkili bir sağlık stratejisi olduğunu göstermiştir.[7] Bu nedenle gebeler başta olmak üzere, reprodüktif yaştaki tüm kadınların tetanoza karşı bağışık hale gelmesi, doğumların sağlıklı koşullarda yapılması oldukça önemlidir. Bu amaçla MNT eliminasyonu için 2006 yılında 104 ülkede MNT aşılamaları yapılmıştır.[7] Türkiye’de ise, Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) kapsamında 15–49 yaş grubu kadınlara ve gebelere birinci basamak sağlık hizmetleri kapsamında ücretsiz olarak gebelikte iki doz ve doğum sonrası bir doz olmak üzere toplam üç doz tetanoz aşısı ile bağışıklamanın sağlanması ve daha sonra doğurganlık çağı boyunca koruyuculuk için tetanoz aşısının beş doza tamamlanması amaçlanmıştır.[8,9] Ayrıca gebelikte Tdap uygulanmasının preterm eylem, IUGR, fetal ölüm ve hipersensitivite hastalıkları ile ilişkisi gösterilememiştir.[10,11] Buna rağmen hem dünyada hem ülkemizde aşılara karşı olan tutum istenilen düzeyde değildir. ABD’de birçok gebe kadın influenza veya tetanoz aşısı yaptırmamaktadır. The Centers for Disease Control (CDC) verilerine göre ABD’de canlı doğum yapan gebelerde aşı yaptırma oranı 2014’te %27, 2015’te %42.1’dir.[11] Gebe kadınlar arasında aşı olmama nedenlerinin kendileri ve çocukları için güvenlik endişeleri, farkındalık eksikliği ve sınırlı risk algısı içerdiği bilinmektedir.[12] Çalışmalarda görülmüştür ki, aşılamanın yararlılığı konusunda daha fazla bilgiye sahip olan kadınlar hamilelik sırasında aşı olmaya daha isteklidir.[13]
Bu çalışmada hastanemize başvuran gebelerin tetanoz aşısı hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem
Bu kesitsel çalışmaya, Ocak 2019 ve Temmuz 2019 ayları arasında ikinci basamak bir hastanenin gebe okulu sınıfına başvuran birinci, ikinci ve üçüncü trimesterdeki erişkin gebeler dahil edildi. Tüm katılımcılardan bilgilendirilmiş onam formu alındı. Çalışmaya katılmak istemeyen gebeler ve 18 yaşından küçük gebeler çalışma dışı bırakıldı. Çalışma prospektif olarak hazırlandı ve etik kurulu onayı (etik kurul no: 2019/01) alındıktan sonra araştırmacılar tarafından ilgili literatürler incelenerek hastalara uygulanması için bir anket hazırlandı. Görüşme öncesinde katılımcılara çalışma hakkında bilgi verildi ve görüşmenin mahremiyeti açısından tüm katılımcılar bilgilendirildi.
Anketin birinci bölümünde gebelerin sosyo-demografik özellikleri (yaş, eğitim durumu, meslek, gebelik öyküsü, mevcut gebelik haftası, aylık net geliri) yer alırken, ikinci bölümünde takip olduğu merkez (özel hastane, devlet hastanesi), önceki gebelikte takip olduğu merkez (takipsiz, özel klinik, özel hastane, devlet hastanesi, aile hekimi), daha önceki gebeliğindeki tetanoz aşısı yaptırdı mı (cevaplar evet/hayır şeklinde verildi ve hayır cevabı verenlere nedenleri soruldu), daha önce kaçıncı gebelikte tetanoz aşısı yaptırdı, şimdiki gebelikte tetanoz aşısını nerede yaptırdı (devlet hastanesi/ aile hekimi/ özel hastane), tetanoz aşısını kim önerdi (kendi fikrim/ aile hekimi/ aile hekimi hemşiresi/ kadın hastalıkları ve doğum uzmanı), gebelik dışında tetanoz aşısı oldu mu? (cevap “evet” ise nedeni nedir?), şu anki gebelikte tetanoz aşısı olacak mı (evet/hayır/bilmiyorum), gebelikte tetanoz aşısının yan etkisi olduğunu düşünüyor mu (evet/hayır/bilmiyorum) soruları soruldu. Tüm cevaplar kaydedildi.
Veriler SPSS 24.0 (Statistical Package for the Social Sciences; SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) programı ile analiz edildi. İstatistiksel değerlendirme ortalama ± standart sapma (ortalama±SS) ve yüzdelik değerler şeklinde belirtildi.
Bulgular
Ocak 2019 ve Temmuz 2019 ayları arasında polikliniğe başvuran birinci, ikinci ve üçüncü trimester gebelerin hepsi çalışmaya dahil edildi. 312 katılımcının 79’u Türkçe konuşamadığı ve anlayamadığı için, 6’sı ise ankete katılmayı kabul etmediği için çalışma dışı bırakıldı. Çalışmaya toplam 227 gebe dahil edildi.
Katılımcıların sosyo-demografik verileri Tablo 1’de listelenmiştir. Hastaların ortalama yaşları 29.5±6.12 bulunurken ortalama gebelik haftası 30.79±7.49 saptandı. Katılımcıların 212’si (%93.8) ev hanımı iken, 139’u (%61.2) ilk ve ortaokul mezunu idi. 144 (%64) hasta ise düşük gelire sahipti. Tablo 2’de önceki gebelik bilgileri ve tetanoz aşısı yaptırma durumları ile ilgili soruların cevapları listelenmiştir. 168 (%74) hasta önceki gebelik takibini devlet hastanesinde olmuştu. Ayrıca 160 (%78) hasta daha önceki gebeliğinde tetanoz aşısı yaptırdığını belirtirken, daha önceki gebeliğinde tetanoz aşısı yaptırmayan 46 (%12.6) hastanın 24’ünün (%52.1) aşının bebeğine zararlı olduğunu düşündüğü için aşı yaptırmadığı saptandı. Ayrıca daha önceki gebeliğinde aşı yaptırmadığını belirten 46 hastanın 2’sinin ise takip eden doktorunun aşıya karşı olduğu için aşı yaptırmadığı tespit edildi.
Tablo 3’te hastaların şimdiki gebelik bilgileri ve tetanoz aşısı ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları değerlendirilmiştir. 221 (%97.4) hasta şu anki gebelik takibini devlet hastanesinde olurken, 172 (%75.7) hasta tetanoz aşısı yaptırması gerektiğini aile hekimi hemşiresinden öğrenmişti. Tetanoz aşısı olması gerektiğini kadın hastalıkları ve doğum uzmanından öğrenen hasta sayısı ise sadece 2 (%0.8) idi. Bu gebeliğinde tetanoz aşısı olan/olacak hasta sayısı 177 (%77.9) olarak bulunurken 47 (%20.7) hasta aşıyı yaptırıp yaptırmama konusunda kararsız olduğunu bildirdi. Ayrıca 200 (%88.1) hastanın da tetanoz aşısının gebelikte yan etkisi olmadığını bildiği saptandı.
Tartışma
Bu çalışmada katılımcıların çoğunluğunu ev hanımları ve ilk-orta öğretim mezunu hastaların oluşturduğu gözlendi. Hastaların çoğunluğu aşı olması gerektiğini kadın doğum hekimlerinden değil, aile hekimi hemşirelerinden öğrenmişti. Ayrıca katılımcıların %77.9’u bu gebeliğinde aşı olacağını/olduğunu bildirirken, %88.1 oranında hasta tetanoz aşısının gebelikte yan etkisi olmadığını biliyordu. Önceki gebeliğinde aşı yaptırmayı reddeden 46 hastanın 24’ü aşının bebeğine zararlı olabileceğini düşündüğü için yaptırmadığı, şu anki gebeliğinde aşı yaptırmayacak/yaptırmamış 3 hastanın 2’sinin de yine aynı nedenden dolayı aşıya karşı olduğu saptandı.
Türkiye’de gebelerde aşılanma sıklığı ile ilgili yapılan bir çalışmada, önerilen diğer aşılar ile kıyaslandığında gebelerin %47 oranı ile en çok tetanoz aşısı yaptırmayı kabul ettiği görülmüştür.[14] Bu oranı mevsimsel grip aşısı %3 oranıyla, hepatit B aşısı ise %0.5 ile takip etmiştir. Aynı çalışmada gebelerde tetanoz aşısının en fazla reddedilme sebebi (%26.8) “doktorum önermedi” cevabı olmuştur.
Sadece ülkemizde değil dünyada da gebelikte hem en fazla tavsiye edilen, hem de en fazla yönlendirme ile başarıya ulaşan aşı tetanoz aşısıdır.[15] Yine 2001 yılında ülkemizde yapılan başka çalışmalarda tetanoz aşısının gebeler tarafından yaptırılma oranı %46.7,[16] 2002 yılındaki bir çalışmada %54.8[17] olarak bulunmuştur. Bizim çalışmamızda da %77.9 oranında hasta tetanoz aşısını şimdiki gebeliğinde yaptırdığını veya yaptıracağını bildirmiştir. Bu oran ülkemizdeki literatür oranlarına bakıldığında oldukça yüksektir. Tetanoz aşısı yapılma oranının yüksek olmasının muhtemel nedeni; zaman içinde artan sağlık politikaları ve kontrollü aşı takibidir. 2009 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından gebelere rutin önerilmeye başlanmıştır.[18] 2010 yılında da Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Türkiye’nin MNT’nin elimine edilemediği 39 ülkeden biri olduğunu açıklamıştır.[19] Çalışmamızın verilerinin güncel olmasından ve zamanla artan aşılama oranlarından dolayı literatürden daha yüksek bir oran yakalamış olabiliriz. Fakat yine de bu oran hala aşılanmayı kabul etmeyen, aşı karşıtı olan gebelerin olduğunu ve tetanoz aşısının istenilen düzeyde olmadığını göstermektedir. Aşı reddi sadece ülkemizde değil tüm dünyada bir tehlike haline gelmeye başlamıştır. Bu tutum nedeni ile dünya genelinde bağışıklanma oranları düşmüştür. Örneğin İtalya’da kızamık aşışı yaptırma oranı 2015 yılında %85’e, tüm Avrupa’da %88’e kadar gerilemiştir. 2017 verilerinde ise Avrupa’da difteri, tetanoz, boğmaca aşısı yapılma sıklığı %92’ye, Amerika Birleşik Devletleri’nde ise %91’e kadar düşmüştür.[20]
Gebelik dönemi immünizasyon sağlamak için en elverişli dönemdir. Çünkü 2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) sonuçlarına göre, kadınların %95’i doğum öncesi bakımı sırasında en az bir kez sağlık personelinden (doktor veya hemşire / ebe) hizmet almaktadır.[21] Ülkemizde hala gebelik boyunca yeterli hekim takibi alamayan hastalar olmakla birlikte, Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulmuş gebelik öncesi bakım programında her gebenin en az dört kere nitelikli izlenmesi önerilmiştir.[22] Özellikle ebeler ve hemşireler, gebelerin birinci basamaktaki takipleri sırasında hastalarla en çok karşılaşan grup olmasından dolayı, gebelikte hangi aşıların önerildiği hususunda gebeleri eğitmek ve bilgi vermek için ideal bir pozisyondadırlar. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir çalışma da ebe ve hemşirelerin gebelerin aşılanması hususunda büyük önemi olduğunu vurgulamıştır.[23] Çalışmamızda da gebelerin tetanoz aşısı olmaları gerektiğini en fazla birinci basamaktaki ebe ve hemşirelerden öğrendikleri tespit edildi.
Ankette bulunan “gebelikte tetanoz aşısı yaptırmanız gerektiğini nereden öğrendiniz” sorusunun cevapları incelendiğinde dikkat edilmesi gereken en önemli nokta %0.8’lik bir popülasyonun “kadın doğum hekimimden” cevabını vermiş olmasıdır. Çelikel ve ark.’nın yaptıkları çalışmada gebelerin yaklaşık dörtte biri kadın doğum hekimleri önermediği için aşı yaptırmadığını bildirirken,[14] diğer bir çalışmada ise gebelerin tetanoza karşı aşılanması gerektiğini bilmedikleri için aşı yaptırmadıkları ve kadın doğum uzmanlarının bilgi vermediklerini ifade ettikleri bildirilmiştir.[24] Hekimlerin tetanoz aşısını önerme oranlarının düşük olmasının en önemli nedeni tüm doğumların hastanede ve steril şartlarda yapılacağını düşünmeleri olabilir. Buna karşılık 2013 TNSA sonuçlarına göre ülke genelinde hastanede doğum yapan gebe oranı %97 olarak bulunurken hala %2.3’lük bir popülasyonun evde doğum yaptığı bildirilmiştir.[21] Bu nedenle doğum yerine bakılmaksızın gebelikte tetanoz aşısı her gebeye başta kadın doğum uzmanları ve sonrasında tüm sağlık çalışanları tarafından önerilmelidir.
Ülkemizde yapılan çalışmalarda aşı reddinin nedeninin sosyo-demografik verilerle ilişkisi araştırılmış; yaş, meslek grupları, gelir düzeylerinin ve eğitim seviyesinin tetanoza[25] karşı aşılanma oranları ile ilişkisi olmadığı bildirilmiştir. Ancak İtalya’da yapılan bir çalışmada, gebelikte önerilen tetanoz ve grip aşısına uyumun sosyo-demografik verilerle ilişkili olduğu belirtilmiştir.[26] Düşük eğitim seviyesine sahip bir kadının gebelikte önerilen aşılara karşı duyarsız olduğu bulunurken, eğitim seviyesi yüksek gebelerin bilgiyi anlama, yorumlama ve hekimlerin önerilerini daha fazla ciddiye alma açısından daha duyarlı oldukları gösterilmiştir. Sosyo-demografik veriler ve aşı reddi arasındaki ilişkiler ülkeden ülkeye değişmekle birlikte bizim çalışmamızda sosyo-demografik verilerle bilgi düzeyleri karşılaştırılmamıştır.
Bu çalışmadaki kısıtlılıklardan biri standardize edilmiş ve kabul görmüş bir anket kullanılmamış olmasıdır. Ancak aşı reddi ile ilgili genel geçer bir değerlendirme sistemi olmadığı için bu konunun sınırlayıcı bir etmen olduğunu düşünmüyoruz. Başka bir kısıtlı yanı ise çalışmanın tek merkezli olması ve ikinci basamak bir hastanede yapılmasıdır.
Sonuç
Gebelik döneminde tetanoz aşısı olma oranı diğer aşılara kıyasla daha yüksek orandadır. Ancak hala aşı olmayı kabul etmeyen veya bilgi eksikliğinden dolayı aşı olmayan bir gebe popülasyonu mevcuttur. Aşılanmanın önündeki en büyük hasta kaynaklı engel, hastaların aşının bebeklerine zararlı olabileceğini düşünmeleri, aşı hakkındaki bilgi eksiklikleridir. Sağlık çalışanları kaynaklı en büyük engel ise hastalara aşı hakkında yeterli bilgi verilmemesi, aşının gerekliliğinin yeteri kadar anlatılmaması ve özellikle kadın doğum hekimleri tarafından tetanoz aşısının sadece birinci basamak sağlık kuruluşlarının sorumluluğunda imiş gibi algılanmasıdır.
Kaynaklar
  1. Rasmussen SA, Jamieson DJ, Uyeki TM. Effects of influenza on pregnant women and infants. Am J Obstet Gynecol 2012; 207(3 Suppl):S3–8. [PubMed] [CrossRef

  2. Healy CM, Baker CJ. Prospects for prevention of childhood infections by maternal immunization. Curr Opin Infect Dis 2006;19:271–6. [PubMed] [CrossRef

  3. Fell DB, Sprague AE, Liu N, Yasseen AS 3rd, Wen SW, Smith G, et al.; Better Outcomes Registry & Network (BORN) Ontario. H1N1 influenza vaccination during pregnancy and fetal and neonatal outcomes. Am J Public Health 2012;102:e33–40. [PubMed] [CrossRef

  4. Tomori MO. Assessing knowledge and practice of prevention of mother to child transmission of HIV documentation among health workers in Oyo State, South West, Nigeria. Texila International Journal of Public Health2016;5:1–16. [CrossRef

  5. Gall SA. Prevention of pertussis, tetanus, and diphtheria among pregnant, postpartum women, and infants. Clin Obstet Gynecol 2012;55:498–509. [PubMed] [CrossRef

  6. Meegan ME, Conroy RM, Lengeny SO, Renhault K, Nyangole J, et al. Effect on neonatal tetanus mortality after a culturally-based health promotion programme. Lancet 2001; 358:640–1. [PubMed] [CrossRef

  7. Zerbo O, Modaressi S, Chan B, Goddard K, Lewis N, Bok K, et al. No association between influenza vaccination during pregnancy and adverse birth outcomes. Vaccine 2017;35:3186–90. [PubMed] [CrossRef

  8. TC Sağlık Bakanlığı. Maternal ve neonatal tetanos eliminasyon programı saha rehberi. Ankara: TC Sağlık Bakanlığı; 2006. 

  9. Liang JL, Tiwari T, Moro P, Messonnier NE, Reingold A, Sawyer M, Clark TA. Prevention of pertussis, tetanus, and diphtheria with vaccines in the United States: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm Reports 2018;67:1–44. [PubMed] [CrossRef

  10. World Health Organization. The immunological basis for immunization series. Geneva: WHO; 2011. 

  11. Centers for Disease and Control Prevention. CDC pregnant women and Tdap vaccination [Updated 2017 Aug 15]. [Internet]. Washington, DC: CDC; 2014. Available from: https://www.cdc.gov/vaccines/pregnancy/hcp-toolkit/tdap-report.html 

  12. Freund R, Le Ray C, Charlier C, Avenell C, Truster V, Tréluyer JM, et al.; Inserm COFLUPREG Study Group. Determinants of non-vaccination against pandemic 2009 H1N1 influenza in pregnant women: a prospective cohort study. PLoS One 2011;6:e20900. [PubMed] [CrossRef

  13. Fabry P, Gagneur A, Pasquier JC. Determinants of A (H1N1) vaccination: cross-sectional study in a population of pregnant women in Quebec. Vaccine 2011;29:1824–9. [PubMed] [CrossRef

  14. Celikel A, Ustunsoz A, Guvenc G. Determination of vaccination status of pregnant women during pregnancy and the affecting factors. J Clin Nurs 2014;23:2142–50. [PubMed] [CrossRef

  15. Kahn KE, Black CL, Ding H, Williams WW, Lu PJ, Fiebelkorn AP, et al. Influenza and Tdap vaccination coverage among pregnant women – April 2018. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2018;67:1055–9. [PubMed] [CrossRef

  16. Maral I, Baykan Z, Aksakal FN, Kayikcioglu F, Bumin MA. Tetanus immunization in pregnant women: evaluation of maternal tetanus vaccination status and factors affecting rate of vaccination coverage. Public Health 2001;115:359–64. [PubMed] [CrossRef

  17. Sağsöz N, Apan T. Gebelerde tetanoz hepatit B ve rubella seropozitiflik oranları. Gebelerde tetanoz, hepatit B ve rubella seropozitiflik oranları. Türkiye Klinikleri Journal of Clinical Obstetrics and Gynecology 2002;12:52–5. 

  18. Turkish Republic Ministry of Health. Turkish Republic Ministry of Health expanded immunization program notice, 2009, 13.03.2009/7941, Notice 2009/17. [Internet]. Ankara: Turkish Republic Ministry of Health; 2009. Available from: http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-3929/genisletilmis-bagisiklama-programi-genelge 

  19. World Health Organization. Maternal and neonatal tetanus (MNT) elimination: the initiative and challenges. Why maternal and neonatal tetanus elimination? [Updated 2019 Dec 16] [Internet]. Geneva: WHO; 2010. Available from: http://www.who.int/immunization_monitoring/diseases/MNTE_initiative/en/print.ht 

  20. OECD. Child vaccination rates. Diphtheria, tetanus, pertussis, measles, % of children, 2015. [Internet]. Paris: OECD; 2015. Available from: https://data.oecd.org/healthcare/child-vaccination-rates.htm  [CrossRef

  21. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2013. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; 2013. 

  22. Sağlık Bakanlığı. Doğum öncesi bakım yönetim rehberi. Ankara: Damla Yayıncılık; 2009. 

  23. Bruhn K, Tillett J. Administration of vaccinations: In pregnancy and postpartum. MCN Am J Matern Nurs 2009;34:98–105. [PubMed] [CrossRef

  24. Kurçer MA, Şimşek Z, Solmaz A, Dedeoğlu Y, Gülel R. Vaccination rate and problems of 0–2 aged children and pregnancy women in Harrankapi health center region.[Article in Turkish] Journal of Harran University Medical Faculty 2005;2:10–5. 

  25. Koruk İ, Şimşek Z. Göçebe mevsimlik tarım işçisi olan ve olmayan kadınlarda tetanoz aşılama durumu ve ilişkili diğer faktörler. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi 2010;8:165–75. 

  26. D’Alessandro A, Napolitano F, D’Ambrosio A, Angelillo IF. Vaccination knowledge and acceptability among pregnant women in Italy. Hum Vaccin Immunother 2018;14:1573–9. [PubMed] [CrossRef
Dosya / Açıklama
Tablo 1.
Gebelerin sosyo-demografik verileri.
Tablo 2.
Önceki gebelik bilgileri ve tetanoz aşısı yaptırma durumları.
Tablo 3.
Hastaların şimdiki gebelik bilgileri ve tetanoz aşısı ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları.